Dat de Turkse president Erdogan nogal onbeschaafd tekeer gaat – om niet direct met Godwins te beginnen – geeft veel van zijn aanhangers en andere mensen het gevoel dat hij dat doet uit een positie van kracht. Het tegendeel lijkt echter waar.

Als we wat dieper kijken blijkt Erdogans positie tamelijk wankel. Niet alleen heeft hij in het Turkse leger met zijn handelen na de couppoging van 2016 een sfeer van angst gecreëerd – niet van nieuw vertrouwen! – maar de poging de Turkse maatschappij te zuiveren van Gülen-aanhangers was geen al te slimme zet. Niet alleen lieten de aantallen arrestaties en ontslagen zien dat deze operatie van een immense omvang was, maar erg slim is het evenmin. En passant werden ook wetenschappers met te sterke banden met het westen weggewerkt. Turkije werd zo meer en meer een AKP-staat.

Is het kader van die AKP voldoende een hele staat te drijven? Het moet worden betwijfeld. In essentie is ook de AKP overigens een sterk populistische partij, maar dan van streng-islamitische snit. Dat Erdogan dat niet inziet, vindt ook haar oorsprong in zijn eigen gebreken, die hij immer maar weer probeert op te lossen door de bullebak uit te hangen, en de brokstukken door zijn volgelingen te laten lijmen. Dat dat niet met alles zo eenvoudig werkt toont het voorbeeld van de koers van de Turkse Lira.

De problemen – economie
Erdogan heeft recent verordonneerd dat de rente in Turkije omlaag moet, en de koers van de Lira omhoog. De Turkse Centrale bank heeft er op proberen te wijzen dat dit tegengestelde maatregelen vereist. Het zou hilarisch zijn als de gevolgen niet zo desastreus zullen worden, maar Erdogan lijkt er op te vertrouwen dat bepaalde economische wetten genegeerd kunnen worden omdat hij de gunst van Allah heeft.

Dit is een typische islamitische redeneerwijze niet ongelijk aan hoe men in de ummah de natuurwetten beziet in relatie tot hun god. God kan in de islamitische optiek naar believen de natuurwetten opzij zetten. Ernstiger is dat men er ook rekening mee houdt dat Allah dat doet. Bemerk ook het verschil met hoe het christendom wonderen beschouwt – als wonderen. Een gelovig mohammedaan zegt: Inshallah! en dat is een wereld van verschil. Erdogans uithalen naar de directie van de Turkse Centrale bank maakt een gelijkaardige gedachtegang zichtbaar: hij gaat er eenvoudig van uit dat Allah hem dit niet zal laten gebeuren.

De problemen – internationaal
Intussen gaan er vijf Turkse Lira in een euro, en de koersdalingen lijken nog even te zullen aanhouden. Die koersdaling wordt niet alleen veroorzaakt dor de zwakte van de Turkse economie, maar meer nog door Erdogans politieke avonturen in Syrië en Noord-Irak. Ook op de politiek van afstandelijkheid tot de USA die daar de laatste jaren een gevolg van was wordt door de beurzen met argusogen gelet. Eerder al heeft hij de USA om de tuin geleid door Iran te helpen Amerikaanse sancties te omzeilen die vooraf gingen aan de Irandeal. De juridische gevolgen daarvan lopen nog, en maken hem in de ogen van de USA geen bondgenoot meer. De Turkse export is vooral op het westen gericht, daar kan de nieuwe vriendschap met Rusland geen compensatie voor bieden.

De grote mond tegen alles wat westers is is eenvoudig niet verstandig, maar lijkt voor Erdogan nog de enige weg om iets te krijgen dat hij aan de Turkse bevolking als succes verkopen kan. Eerder zag ik deskundigen constateren dat Erdogan geen exit-strategie heeft. Dat is correct, maar voor dictators die leven van de volksgunst die ze verkrijgen door successen in hun buitenlandse politiek is dat geen onbekend verschijnsel. Het tempo waarin alles zich nu afspeelt is dat echter wel. Erdogan lijkt helemaal geen strategie te hebben voor wat hij hebben wil, maar gaat te keer als een olifant in een porseleinkast in de hoop iets te kunnen stelen voor het breekt.

Angry #Erdogan lashed out today at #Kosovo Prime Minister Ramush Haradinaj @haradinajramush in a convention speech, slammed him for dismissing chiefs of Intel and Interior Ministry, said he would be held accountable, & called Kosovars to protest him. pic.twitter.com/qwXxqiGB7f

— Abdullah Bozkurt (@abdbozkurt) March 31, 2018

De EU (geld), Griekenland (Egeïsche eilandjes) Cyprus (gasvelden) Irak (olievelden) en Syrië (Afrin en de hele noordelijke grensstrook), het is een lange lijst. En hij wil alles tegelijk, of in ieder geval geen kansen laten liggen. Terwijl als er dingen zouden breken, de olifant wordt doodgeschoten.

Erdogan is in Turkije alleenheerser geworden, gesteund door circa 45% van de Turken in binnen- en buitenland. Nu hij eenmaal alleenheerser is, moet hij bewijzen dat er een goede reden was hem tot die positie te verheffen, en dat het echt heeft uitgemaakt. Maar heeft Turkije daar de middelen voor? Nee. Naarmate men hem verder in het nauw brengt zal hij steeds wilder om zich heen gaan slaan, maar komt zijn einde zowel sneller als minder eenvoudig afwendbaar.

Met dit gedrag doet Erdogan nog het meest denken aan dat andere icoon van de Groot-Turkse gedachte, Enver Pasha. EP sneuvelde na een stormachtig leven in de Kaukasus tegen Russische communisten, en werd in 1996 herbegraven in Istanboel.

Het zou me sterk verbazen als deze president binnen vijf jaar geschiedenis is, redelijkerwijs zou dat al volgend jaar moeten beginnen als de Turkse economie volledig instort. Je kunt de koers van de Lira enige tijd kunstmatig hoog houden, maar dat kost een land als Turkije al haar valutareserves. Maar als die op zijn, is Erdogan binnen drie maanden van het toneel verdwenen.