Als je iets wilt doen tegen verwarring moet je zaken tevoren verhelderen. Dat is politiek nu nèt het hete hangijzer.

De NOS meldde dat het eigenlijk best goed gegaan was, hoe de autoriteiten hadden gereageerd op de aanslag in Utrecht maandag. Dat is nogal prematuur, gezien het geheel van reacties en de chaos die daardoor volgde.

Zo zei de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid, Pieter-Jaap Aalbersberg, maandag dat er op meerdere plekken was geschoten. Het bleek te gaan om één plek, het 24 Oktoberplein, zoals de politie zei. Ook werd er pas enkele uren nadat de lokale driehoek Utrechters had geadviseerd binnen te blijven een NL-Alert met die boodschap verzonden door de gemeente. Gisterochtend maakte de Utrechtse burgemeester Van Zanen een fout door te zeggen dat twee verdachten waren vrijgelaten, terwijl dit niet zo was. De politie sprak Van Zanen tegen, waarna hij ervan moest terugkomen.
“Dat was gewoon heel onhandig”, reageert onderzoeker Jeanine de Roy van Zuijdewijn van de Universiteit Leiden. “Zeker omdat er zoveel geruchten waren, dan moet je zorgen dat je heel helder de feiten communiceert. Een goede crisiscommunicatie blijkt lastig en er kan heel snel verwarring ontstaan. Ik denk dat de autoriteiten over een tijd kritisch moeten terugkijken op hoe dat beter kan.”

Wie hier rustig naar kijkt, kan niet anders dan concluderen dan dat totale chaos uitbleef omdat het gebied waarbinnen alles zich afspeelde beperkt was, en het zich binnen de jurisdictie van één politiekorps afspeelde. Ergo, op het basale niveau werkte het. Dat is een vernietigende conclusie, aangezien het er alles van weg heeft dat men een veelomvattender operatie niet aan had gekund.

De totale chaos in de communicatie naar de buitenwereld (en wat was een jurisdictie-overschrijdende operatie anders geweest?) is daarom iets om aandacht aan te schenken en beter te organiseren. Niet alleen door de verticale organisatie voor dergelijke gebeurtenissen goed vast te leggen, maar ook de beslissing over de definitie en de bijbehorende aanpak apart vast te leggen. Want door alles dat zich op dit gebied de afgelopen drie à vijf jaar heeft afgespeeld, zie je voortdurend de wens heen schemeren alles te downplayen. Hoe begrijpelijk dat misschien ook is, voor de organisatie en de coördinatie is het funest als zich iets dat een grotere schaal vereist zich voordoet.

Nu zag je dat verstoorde mierennest nog slechts op vijf of zes niveaus:

• premier
• eventueel betrokken ministerie
• lokale politie
• NCTV
• burgemeester
• Openbaar ministerie

Operaties als deze vereisen discipline, en die ontbreekt bij deze instanties volledig. Wat als het de gemeentegrens passeert, en een nieuwe burgemeester, en een ander politiekorps worden betrokken bij de operaties?

Het dilemma dat hieraan ten grondslag lag, zagen we maandag de hele dag (tot en met dinsdagochtend toe) een rol spelen: was het een aanslag met landelijke implicaties, of een akkefietje met een verwarde man dat lokaal kon worden opgelost? Zeker, net voor verkiezingen kwam het de regering uitermate slecht uit, zodat je al vroeg bemoeienis vanuit Den Haag kon waarnemen. Maar conclusies werden daar verder niet aan verbonden, en de verantwoordelijkheid bleef op het laagste organisatieniveau geparkeerd, en dat voorkwam dat eenzelfde chaos in aanpak ontstond als .zich communicatief manifesteerde.

Dit verdient meer aandacht, en gezien de algehele situatie (met een reeds jaren voortduren van dreigingsniveau 4) is vereist dat zodra duidelijk wordt dat de lokale politie de zaak niet volledig zelf aan kan (zoals bijvoorbeeld dat de dader niet direct kan worden gearresteerd), dat landelijke coördinatie het overneemt. Met daaraan verbonden dat het niveau waar de coördinatie berust ook de exclusieve communicatie moet verzorgen. Want ook al was de zaak wellicht nooit zo’n chaos als de communicatie (met gedisciplineerd zwijgen van overige betrokkenen!) er over: de indruk die gewekt werd was een andere, en in zo’n situatie voelt dat pas echt bedreigend.

Naast het snel beslissen onder welke verantwoordelijkheid het valt, moeten we ook af van het gemarchandeer met het etiket dat wordt geplakt op de gebeurtenis. Dat zal de regering ongetwijfeld niet bevallen – eerdere aanslagen in Nederland worden met grote regelmaat weggepoetst onder het lemma ‘verwarde man’ – maar het begrip onder de bevolking sterk doen toenemen. Niemand lacht om de doden die vallen, maar het gestuntel dat zich steeds herhaalt wekt de lachlust wel degelijk. Daar is dit een veel te serieus probleem voor.