Om redenen van politieke pensioenvoorziening sterft een soort burgemeesters uit. Ze bestaan nog wel, theoretisch is er niets op tegen maar desondanks is de carrièreburgemeester aan het verdwijnen. Daarvoor zijn vooral partijpolitieke redenen.

De term “partijkartel” van het FvD omschrijft dit proces van het burgemeesterschap als politieke pensioenvoorziening beter dan wat die partij zegt te bestrijden in het parlement. Na de dood van Pim Fortuyn werd het toen zegevierende LPF korte tijd deel van de regering. Ook de PVV had met haar periode als gedoogpartner wel degelijk invloed op het landsbestuur. Maar niet op wie er in zaten of komen te zitten. De term partijkartel voldoet daarom beter voor het baantjescircuit dat intussen tot volle wasdom gekomen is, dan als omschrijving van politieke exclusiviteit.

De carrièreburgemeester begon ooit bij kleine gemeenten en vervolgde zijn weg opwaarts met bewezen successen. CDA’er Havermans (Den Haag) was een van de laatsten die deze weg succesvol bewandelde. Maar tegenwoordig gaat het dus anders.

Een aardig voorbeeld vind ik nog steeds dat een rechter die burgemeester worden wilde, daarvoor eerst de Tweede Kamer in bleek te moeten – zijn partijkaart volstond niet langer. Zo gezegd zogezegd, en nu is hij inderdaad burgemeester, ergens. Is een ex-Kamerlid een beter of geschiktere burgemeester dan een oud-rechter? Ook al heb ik met regelmaat kritiek op rechters, de logica er van kan ik niet ontdekken. In zekere zin is een magistraat als burgemeester passender dan een oud-politicus lijkt mij, maar het partijpolitieke stelsel staat het niet langer toe – politici hebben voorrang, want we hebben er teveel die nog wat aan hun pensioen doen moeten na hun afzwaaien uit de Kamer. Het zou geen argument mogen zijn, maar is het kennelijk wel.

Al minstens zo onsterfelijk is het VVD-Kamerlid Ybeltje Berckmoes, die eerlijk opschreef dat haar partij haar al vlot kwijt wilde, en haar daarvoor een burgemeesterschap aanbood. Ergens. Ervaring geen bewaar, maar oprotten was een belangrijker criterium wat de VVD betreft.

Het illustreert de volkomen ellendige situatie waarin in Nederland het openbaar bestuur is beland. Wie nog illusies had moet toch vreemd hebben opgekeken toen de PvdA kans zag Ahmed Marcouch te parachuteren in Arnhem – toch een grote stad met een aanzienlijke verantwoordelijkheid, maar zijn belangrijkste aanbeveling op zijn CV leek dat hij Marokkaan van geboorte is. Dat de PvdA nog steeds een overmaat aan burgemeesters levert in den lande was een zoveelste reden voor enige terughoudendheid, maar nee: de PvdA wilde van Marcouch af, en Marcouch wilde Arnhem. Zodat dat, weer eens dat was.

De vraag naar de competentie van deze mensen wordt niet meer gesteld, en lijkt zelfs verboden. Niet vreemd als je kijkt naar wat voor soort mensen vanuit de Kamer het burgemeesterschap bereiken – altijd mensen die nergens anders geschikt voor waren. In de marge van dit verhaal mogen we ook niet vergeten dat de benoemingsprocedure indertijd gewijzigd werd om de raad van een gemeente meer inspraak te geven bij de benoeming. Een succes is het niet geworden, want de wijze waarop politici hun overtollige collega’s droppen is blatanter dan ooit. Die gemeenteraden hebben weinig anders gedaan dan bewijzen dat een getrapte verkiezing geen goed democratisch gereedschap is.

Dat leidt tot de onontkoombare conclusie dat het democratisch gehalte van een burgemeesterschap voor een belangrijk deel wordt bepaald door een legitimatie via een verkiezing. Dat landelijke politici het daar niet graag op laten aankomen is daarom een veeg teken.