De inhoud van het credo van Chalcedon of Nicea onderschrijf ik niet, maar de tekst vind ik prachtig, vooral zoals op muziek gezet in de Grote Mis van Mozart of de Hoogmis van J.S. Bach. In het Latijn dus, waarin de tekst ritueel is en niet in het Nederlands waarin je gedwongen wordt je rekenschap te geven van wat er staat. Ik heb vroeger gezongen in de Latijnse missen die bij ons Zondags plaats vonden in de kathedraal en ik ken de gezongen en gedeclameerde delen van de Latijnse mis voor een groot deel van buiten.

Vaak denk ik, zou iemand als pater Van Kilsdonk dat nu allemaal zelf geloven wat er in zo’n tekst staat of anders al die leden van het CDA, protestants christelijk of r.k.?

Zoals U misschien weet dateert de tekst van Nicea van na het Arianisme en die van Chalcedon van na de Nestorianen en Monofysieten, maar van ver voor al de nu nog bestaande scheidingen in de christelijke kerk, op wat kleienere groeperingen als de Kopten, de Assyriërs en Armenen na. De inhoud van die tekst wordt dus onderschreven door praktisch alle christenen. Dat is van belang, omdat in die geloofsbelijdenis veel Hellenistische cultuur is ingevoegd en er eigenlijk evenveel Plato in voorkomt als Jezus van Nazareth.

De Maronieten, een wonderlijk soort christenen, die in Libanon twee kampen met Palestijnen hebben uitgemoord, hebben zich bij de kerk van Rome aangesloten in de tijd van de kruistochten. Die zullen dus officieel het credo van Nicene wel belijden maar ze zijn wat hun ethiek betreft volledig geïslamiseerd. Nu de tekst:

Credo in unum deum, patrem omnipotentem,factorem coeli et terrae, visibilium et invisibilium. Daar kan een Mohammedaan zich wel in vinden denk ik, dat is praktisch letterlijk hun eigen koran.

Et in unum dominum Jesum Christum, filium Dei unigenitum. Daar vallen de Mohammedanen af, maar we houden nog steeds alle bestaande christenen over, ook de meest moderne, al zal er meningsverschil zijn over de bedoeling van dat filium unigenitum.

Et ex patre natum ante omnia secula. Hier lopen de meningen al uiteen. Was Jezus letterlijk onderdeel van de godheid en bestond hij als zodanig van het begin der tijden of was hij eerder zoals hij zelf zegt een mensenzoon en niet meer zoon van God dan alle andere mensen, die hij als zijn broeders en zusters aanspreekt en aanbiedt ook kinderen van God te worden?.

Deum de deo lumen de lumine, deum verum de deo vero, dat is versiering waar ik weinig mee kan.

Genitum non factum, consubstantialem patri, per quem omnia facta sunt. Het klinkt prachtig wanneer goed gezongen, maar wat betekent het nu letterlijk?: Geboren, niet gemaakt (of geschapen). Uit dezelfde substantie als de vader, door wie al het andere is geschapen. Dit is een heel oud twistpunt. Vooral over dat consubstantialem patri is eeuwenlang strijd geleverd. Opnieuw gaat het hier over de vraag of Jezus god is en gelijk aan de vader, uit hetzelfde hout gesneden als het ware en of hij als schepper moet worden aangesproken. Islamieten en joden vinden dat blasfemisch en ook veel vroege christenen vonden het onaanvaardbaar. Het evangelie biedt er geen aanknopingspunten voor, het is een gedachte uit de tijd van Nicea en Grieks in plaats van joods.

Qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit de coelis. Dat volgt dan min of meer uit het vorige.

Et incarnatus est de spiritu sancto ex Maria virgine et homo factus est. Hier verschijnt de derde persoon van de heilige drie-eenheid ten tonele, de Heilige Geest en degene waardoor het mysterie van de menswording van de Godzoon verwezenlijkt is aan de maagd Maria. De Geest die neerdaalde in de gedaante van een duif dateert van de doop van Jezus door Johannes in de Jordaan. Daarvoor werd God meestal vertegenwoordigd door de engel Gabriël. Gabriel is ook de engel die deze functie blijft vervullen in de koran.

Dat Maria maagd zou zijn geweest bij de geboorte van Jezus berust waarschijnlijk op een vertaalfout van een tekst van Jessaiah in de Septuagint. Deze Griekse tekst van de Joodse Schrift gebruikte het woord parthenos waar in de Hebreeuwse tekst almah stond, wat jonge vrouw of meisje betekent. Maagd in het Hebreeuws is bethulah. Het ligt voor de hand dat de evangelist Mattheus bij zijn poging het leven van de messias in te passen in de tekst van de schrift, de Griekse tekst heeft gehanteerd. Het punt van de maagdelijke geboorte is iets waar de moderne christen tegenwoordig afhaakt. Dat Maria maagd was en bleef ook na de conceptie en geboorte van Jezus is niet alleen iets wat men niet kan, maar nog meer niet wenst te geloven, omdat men de waarde ervan niet inziet en het als een belediging beschouwd van het gezonde verstand. De islam, merkwaardig genoeg, volgt op het punt van de maagdelijke geboorte de christelijke leer wel, maar ontkent uiteraard het goddelijk vaderschap.

Crufixus etiam pro nobis, sub Pontio Pilato passus et sepultus est. Dat is min of meer geschiedenis en algemeen aanvaard onder de Christenen, maar niet door de islam.

Et resurrexit tertia die secundum scripturas. Dit verwijst naar een obscure tekst uit de Joodse Schrift, waaruit de dood en de wederopstanding van de messias zou kunnen worden afgeleid, maar de Joden aanvaarden Jezus niet als de messias en lezen die tekst niet zo.

Et ascendit in coelum, sedet ad dextria patris. Meer van hetzelfde.

Et iterum venturus est cum gloria judicare vivos et mortuos, cuius regni non erit finis. Deze passage speelde een grote rol in het leven van de jonge kerk. De wederkomst van Christus werd ieder moment verwacht en eigenlijk was de hele geloofsgemeenschap daarop gericht, een grote voorbereiding op de parousia, de wederkomst van Christus en het rijk Gods dat dan gesticht zou worden op aarde.

De verwachting van de Messias is een thema dat regelmatig terugkeert in de joodse geschiedenis en dat ook de vroege christelijke en moslim gemeenschappen beheerste. Naast het geloof in de ene God is dit het element dat in oorsprong alle drie godsdiensten gemeen hadden. Vlak voor het jaar duizend in de middeleeuwen heeft dit geloofspunt zijn laatste opleving gekend. Toen de messias ook toen niet bleek te komen heeft dat voor de christenen een einde betekent van de komst van het Rijk Gods op aarde. Zij en de moslims verwachten nu een rijk in de hemel, waar de ziel van iedere christen en mohammedaan al meteen na zijn overlijden heen gaat. Alleen de orthodoxe joden geloven nog in een daadwerkelijke wederopstand van de doden en een rijk van de Godsgezant hier op aarde, in het nieuwe Jeruzalem.

Et in spiritum sanctum dominum et vivicantem qui ex patre filioque procedit, qui cum patre et filio simul adoratur et conglorificatur. Het leerstuk van de heilige drie-eenheid en dat van de persoon van Christus hebben eeuwenlang twistpunten gevormd tussen de christenen; het “filioque” was dat nog op een heel laat tijdstip tussen de Griekse en de Latijnse kerk en is in de tekst gekomen op aandringen van de keizer, niet van de paus. De paus vond (terecht) dat dit leerstuk al voldoende in het credo tot uiting kwam zonder deze toevoeging en dat het onzinnig was hierover het schisma met de Grieks orthodoxe kerk te verdiepen. De invoeging in het Latijnse credo dateert van ruim na Nicene en in zoverre is de naam symbolum Nicenum waarmee het credo wordt aangeduid dan ook niet helemaal juist.

—————————————————————————

Dit stuk verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp