Het SP-dilmma is een existentieel probleem dat bij meer politieke partijen een rol speelt. Eigenlijk is het een gevolg van het feit dat bestuur en politieke wensen maar zelden langdurig gelijk op gaan. Zodat bestuurders met hun partijpolitieke overtuiging moeten marchanderen, of vertrekken van het pluche.

In zekere zin is dit dilemma identiek aan waar de Russische communistische partij aan ten onder is gegaan: overtuiging en realiteit bijten elkaar wel eens, en dan moet er gekozen worden. De bestuurlijke cultuur waarin dat dilemma zich manifesteert zal gemeenlijk de overhand krijgen, met alle mogelijke partijpolitieke onmin als gevolg. Maar al te vaak zal dat de betrokkenen persoonlijk worden aangerekend, maar de geschiedenis leert dat het vrijwel onvermijdelijk is. En onoverkomelijk als er geen keuzes worden gemaakt.

Wat maakte de SP tot onderwerp van deze overpeinzing? Het opstappen van 5 van de 8 Statenleden in Limburg, benevens hun gedeputeerde. De NOS deed er een herkenbaar verslag van:

“Bovendien is ons op meerdere momenten duidelijk geworden dat er vanuit de partij onvoldoende vertrouwen is in de koers en aanpak van de fractie. (..) De partij lijkt steeds verder af te drijven van de eerder ingezette koers om meer bestuurlijke verantwoordelijkheid te nemen”, schrijven de vijf. “De laatste weken zijn de verhoudingen steeds verder op scherp komen te staan. De situatie is niet langer houdbaar.”

Het is een dilemma waarvoor geen oplossing bestaat. Als de SP zich concentreert op actie voeren zonder (of door heel weinig) bestuurlijke verantwoordelijkheid te nemen marginaliseert zij zich tot activistische pressiegroep, die electoraal vooral zal worden gesteund door belanghebbenden. Uit de losse pols geschat: een zetel of tien landelijk maximaal.

Als de bestuurlijke tendens de overhand krijgt, komt het PvdA-scenario in beeld. Een groot potentieel maar een gelijkaardig einde als waar de PvdA nu op af stevent zit er in ingebakken. Het evenwicht dat de afgelopen jaren blijkbaar werd gevoeld is hoogstens kunstmatig, omdat vrijwel elke electorale schommeling opnieuw een herijking vereist. Op de lange duur vereist dat een moeilijke keuze, die in gaat tegen basisprincipes waar de SP – juist in de praktijk! – nog steeds achter blijft staan.

Wat de SP een zeer interessant geval maakt is dat de partij in de luwte van de paarse perikelen in de jaren negentig en tegenover de LPF-fase dit proces volledig in (landelijke) oppositie heeft volvoer. Tot op de huidige dag. De opmars tot 25 zetels onder Jan Marijnissen illustreert de hoop van het electoraat dat een tweede – maar betrouwbaarder – PvdA haar opwachting had gemaakt. De terugval en stabilisatie onder Emile Roemer laat zien dat voor velen die hoop al vervlogen is, maar nog niet volledig.

Lilian Marijnissen zal om de SP groot te houden moeten vechten tegen haar vakbondsimago – juist vanwege dat activistische element dat binnen de SP een sterke emotionele waarde heeft. Daartoe lijkt ze niet bereid, en strategisch is dat een fout die niet onderschat moet worden. De verscherpende maatschappelijke tegenstellingen zullen haar in die koers sterken – electoraal zal de SP daardoor komende jaren licht blijven groeien. Maar ook dat zal uiteindelijk een doodlopende weg blijken, aangezien de enige manier waarop een periode van gelijkmatig verdeelde welvaart als die van de afgelopen vijftig jaar houdbaar is, kan worden gerealiseerd met gevonden geld – zoals de aardgasbaten dat feitelijk waren.

Geschipper tussen deze beide keuzes zal ook niet helpen. Geen keuze maken is ook een keuze, en zo zal het electoraat dat ook interpreteren. Die schommelingen sinds de top van 25 zetels onder Marijnissen sr neigen ertoe steeds kleiner te worden naarmate de kiezers het profiel van de SP duidelijker wordt. Wie zijn activisme niet opgeeft is een activistische partij. Wat dat betreft hebben de opstappers in Limburg een groter gelijk dan het partijbestuur dat doet of er niets aan de hand is.

Het enige voordeel voor de SP is dat de tijd er niet naar is een nieuwe linkse concurrent te starten. Men heeft dus enige tijd om te bezinnen hoe ver links men blijven wil. Dat geen van die keuzes vrijblijvend kan zijn, maar genomen stappen zullen niet eenvoudig omkeerbaar blijken.