Een norm is een regel waar je je aan te houden hebt en een waarde is iets waar we bewondering en respect voor hebben. Normen zijn de regels die de waarden beogen te handhaven en normen en waarden vormen dus terecht één verzamelbegrip.

De discussie over het herstel van de normen en waarden houdt in dat men vindt dat een groot deel van de samenleving zich niet of niet voldoende aan de bestaande en nog steeds officieel erkende regels houdt. De oorzaak daarvan is dat men het respect voor de maatschappelijke waarden voor een goed deel is kwijt geraakt. Niet helemaal, want dan zou de discussie zich niet meer voor doen.

In de vroeg-christelijke tijd hadden theologische vragen zoals bijvoorbeeld of de Heilige Geest alleen uit de Vader voortkwam of uit de Vader en de Zoon gezamenlijk, een grote betekenis. Tegenwoordig zou niemand daar meer voor de straat op gaan, omdat godsdienst in die leven vullende betekenis niet meer tot onze maatschappelijke waarden hoort. Verdwenen waarden kunnen niet worden hersteld.

In de Middeleeuwen bestond de samenleving uit drie verschillende bestanddelen, die standen werden genoemd. Alle drie hielden er hun eigen normen en waarden op na. De normen en waarden van één van de drie, de adel, hielden onder meer in dat men met een zekere blijmoedigheid zijn leven diende te offeren voor de publieke zaak wanneer dat nodig was.

Een restant daarvan bleek in Engeland nog aanwezig in de Eerste Wereldoorlog toen leden van de Britse hoogste klassen zich in grote getale vrijwillig meldden voor het leger. Na de oorlog bleek de Britse upperclass een aderlating te hebben geleden van een omvang die zo groot was, dat zij sindsdien heeft opgehouden te bestaan als maatschappelijk relevante groep. De waarden waarvoor zij hun leven offerden zijn met die leden van de upperclass uit de Britse samenleving verdwenen.

Normen en waarden kenmerken de samenleving waarin zij bestaan, met dien verstande dat een samenleving zonder normen en waarden niet kan bestaan en als de normen en waarden veranderen ook de samenleving verandert.

Normen en waarden zijn ongrijpbaar en lenen zich maar moeizaam voor bewuste invoering en helemaal niet voor herinvoering. De gedachte, dat een politieke partij het herstel van verdwenen normen tot een politiek programma zou kunnen maken, berust dan ook op een misverstand. Het is een soortgelijk misverstand als een generatie geleden bij veel ouders bestond, dat de opvoeding van kinderen iets is dat uit een boekje zou kunnen worden geleerd.

Het CDA zal niet meer bijdragen aan het herstel van de verdwenen normen en waarden dan iedere andere Nederlandse groepering ongeacht hun programma, zoals ook de ouders die hun kinderen met het boekje hebben opgevoed geen meetbaar betere resultaten hebben bereikt dan ouders die het zonder deden.

De meeste mensen die de term normen en waarden gebruiken hebben maar een vage voorstelling van wat zij daar onder moeten verstaan. Meestal beperkt het zich tot het waarnemen van de gevolgen van het ontbreken van normen en waarden. Men heeft het dan over het criminele gedrag op straat, het verdwijnen van de sociale controle. Aan die gevolgen kan wel iets worden gedaan en misschien is het ook dat wel wat de politici voor ogen staat die voor herstel van normen en waarden pleiten.

Normen handhaven door zichtbare en evenredige bestraffing van hun overtreding werkt wel. Dat strafrechtgeleerden eerder van het tegendeel overtuigd zijn, komt doordat het tegenwoordige strafrecht los geraakt is van haar oorspronkelijke functie. Het strafrecht is eigenlijk een contradictio in terminis in onze humanistische samenleving, omdat straffen als zodanig in strijd komt met de uitgangspunten van het humanisme.

Strafrecht dient niet voor de heropvoeding van de crimineel of voor vergelding en genoegdoening. Strafrecht dient voor het handhaven van normen en waarden in de samenleving, de rest is bijzaak.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp