Guerrilla is al tijden niet meer wat zij ooit was. En waarom niet? Die vraag wordt eigenlijk nooit gesteld.

De redactie verzocht me naar aanleiding van een stuk in NRC mijn licht te laten schijnen over waarom de moderne guerrilla zo anders is dan zij vroeger was. Want tegenwoordig geldt in militair kringen de wijsheid dat een guerrillaoorlog eigenlijk niet gewonnen kan worden. Dat dit een feit is ben ik geneigd te beamen, maar de vereiste voetnoten wil ik daar vandaag graag bij zetten.

Guerrilla is het Spaanse woord voor ´kleine oorlog´. Het is een elegante verkleining van het woord guerra – oorlog. Die verkleining verwijst tevens naar de strijdenden: de kleine luiden die zich verzetten tegen vreemde overheersers. Dat het uit het Spaans afkomstig is is niet vreemd, want de eerste guerrilla-oorlog die we als zodanig herkennen is het verzet van de Spaanse bevolking tegen hun Franse overheersers die hen door Napoleon werden opgelegd. Wat die Spanjaarden vooral zo tegen stond in de Fransen was hun goddeloosheid – de soldaten van Napoleon waren kinderen van de Franse Revolutie, en die hadden niet veel respect voor het katholieke geloof. Dat die overheersing hen ook beroofde van hunne meest katholieke majesteiten (een eretitel van de Spaanse monarchen) was een factor van belang.

Die guerrilla werd door de Fransen keihard bestreden. Ook niet voor niets is dat het Franse woord ‘represaille’ zo sterk verbonden raakte met guerrilla. De Fransen gingen er stevig te keer, maar slaagden er desondanks niet in die bevolking er definitief onder te krijgen.

Bevolkingen er onder krijgen werd lang via represailles aangepakt. De Duitsers zijn in de Eerste Wereldoorlog in zuidelijk België vreselijk te keer gegaan, om over de guerrilla achter het Russische front in de Tweede Wereldoorlog maar te zwijgen. Het middeleeuwse Parijs werd in het midden van de 19e eeuw door de Franse keizer Napoleon III volledig afgebroken en herbouwd met lange brede Avenues, om zich te verzekeren dat een stadsguerrilla hem het regeren niet onmogelijk maken zou. De volksopstanden in hun hoofdstad die tussen 1789 en 1848 diverse Franse regeerders de kop kostten waren daarmee verleden tijd.

Maar na 1900 ontstond kwam er door het oprukken van de beschaving een andere omgang met guerrilla’s, een ontwikkeling die tot op de huidige dag doorgaat. De manier waarop de Engelsen de Boerenoorlogen wisten te winnen (familieleden van de Boeren opsluiten in concentratiekampen – een Britse uitvinding – waar de mensen door ondervoeding stierven als ratten) werd als bijzonder onbeschaafd ervaren.

Modernere guerrilla
Waarom is een moderne guerrilla als gevolg daarvan niet meer te winnen? Omdat we teveel rekening houden met een beschaafde behandeling van de zich verzettende bevolking. Ironisch genoeg was de aanpak van de Fransen in Spanje veel beschaafder dan hoe oorlogvoerende partijen tot dan plachten om te gaan met verzet onder een bevolking. Sowieso is het onderscheid in behandeling tussen soldaten en niet-soldaten een Europees bedenksel van na circa 1500, dat niet per ongeluk samenviel met het ontstaan van staande legers, en het verdwijnen van het verschijnsel rondtrekkend huurlingenleger.

Hoe ging dat daarvoor? Heel onbeschaafd. Verliezende volkeren die vanuit heuvels, bergen of bossen verzet pleegden werden gewoon en bloc afgeslacht. Verovering betekende grotendeels ook vervanging van de bevolking. Wie zich tijdig overgaf raakte gewoonlijk in een vorm van horigheid of slavernij. Zie ook de Turkse verovering van de Balkan.

Timoer Lenk
Als die capitulatie geaccepteerd werd tenminste. De Mongoolse veroveraar Timoer Lenk had daar geen boodschap aan: wie zich bij zijn aankomst niet direct overgaf werd afgeslacht. De schattingen van de aantallen doden die hij en zijn legers op hun geweten hebben steekt die van Mao (60+ miljoen) naar de kroon. Naar modernere maatstaven omgerekend was de slachting die Timoer Lenk in Centraal Azië aanrichtte zelfs enige malen groter. Dat Timoer Lenk moslim was weerhield hem er niet van vele geloofsgenoten eveneens over de kling te jagen. Verzet tegen Timoer Lenk bleek nooit erg effectief, naar het waarom mag u raden.

Dit alles verklaart waarom een moderne guerrillaoorlog niet te winnen valt. Dergelijke slachtingen wensen wij niet op ons geweten te hebben. Prachtig, maar dat betekent ook dat wij oorlogen die ontaarden in guerrilla’s vrijwel nooit volledig zullen kunnen winnen. Oorlogen zoals in Afghanistan zijn om deze reden onwinbaar.

Midden Oosten
Waarom lijkt het Assad in Syrië wel te gaan lukken, en is de oorlog in Irak bijna voorbij? Omdat die oorlogen vooral uitgevochten worden door mensen die beseffen wat de manco’s zijn van een overmaat aan beschaving zoals u en ik die voelen. De Russen zijn heel wat minder gevoelig voor het belang van een enkel een mensenleven dan wij. De moslims die tegen IS strijden hebben er al helemaal geen sjoege van. Dat door hen soms onderhandeld wordt over uitwisselen van gevangenen en het laten gaan van belegerden is common sense, geen barmhartigheid.

Conclusie
Kort samengevat: niet de guerrilla-oorlogen zijn veranderd, maar wij. Wij wensen de morele prijs die voor het winnen van een dergelijke oorlog vereist is niet te betalen. Maar dat we intussen nog steeds bereid zijn ze aan te gaan is iets wat ìk dan weer niet begrijp.