Wat vindt U van de volgende zin: ’Ik las zaterdag met een groeiend gevoel van afkeer de column van ….’ ?

Dat lijkt toch een zin van een knorrige oude man, die zittend aan de leestafel van zijn sociëteit ingezonden stukken schrijft naar zijn lijfblad. En het is een zin uit een column van Marcel van Dam uit De Volkskrant van 28 Augustus 2008.

Marcel van Dam is een radicale humanist, als die uitdrukking niet een contradictio in terminis zou zijn. Hij is iemand die de beginselen van de verlichting niet met redelijke argumenten verdedigt, maar met woede en met onderbuikgevoelens. Niet met logica maar met warrigheid. [1]

Het ging in die column over de levenslange gevangenisstraf die door Rene Cuperus in een eerdere stuk werd verdedigd als het humane alternatief voor de doodstraf. Daarnaast ook als het uiterste middel om de samenleving tegen gevaarlijke criminelen te beschermen. Van Dam ervaart het als onmenselijk om iemand op te sluiten zonder uitzicht ooit nog vrij te komen en hij vindt levenslang als straf daarom niet proportioneel. Tegelijkertijd constateert hij dat sommige psychopathische delinquenten niet opnieuw op de mensheid moeten worden losgelaten als de kans op herhaling substantieel is. Hoe je die twee uitgangspunten moet verenigen weet hij ook niet.

Van Dam hoort tot de school van humanisten die het strafrecht zien als onderdeel van de zorg. Ieder mens is van nature goed en dus verbeterbaar. Is hij door een genetisch ongelukje zonder geweten geboren[2] , dan bestaat altijd nog de kans dat hij door een hersenoperatie ooit genezen zal kunnen worden en daar zou de wet nu al vast rekening mee kunnen houden. Bovendien lijkt het hem geloof ik niet eerlijk dat sommige psychopaten wel en andere niet levenslang in het gevang komen, terwijl ze er toch allemaal niets aan kunnen doen dat ze zijn zoals ze zijn. Ergens, in de verte, heeft hij daar natuurlijk wel een klein punt.

Niet alle gewetenloze mensen zitten in het gevang. Sommige zijn slim genoeg om uit het gevang te blijven door geen misdrijven te plegen of door niet betrapt te worden. Dat is nu eenmaal een eigenschap van ons strafrecht en van alle vormen van strafrecht. Je moet eerst iets gedaan hebben en dat moeten ze tegen je bewijzen voordat je veroordeeld kunt worden.

Wat onbegrijpelijk blijft in zijn redenering is dat gewetenloze mensen die wel misdrijven plegen en die wel veroordeeld worden meer recht hebben op bescherming dan hun slachtoffers of toekomstige slachtoffers. Dat was de redenering van Cuperus en daar werd hij door Van Dam op aangevallen. Er zijn waarschijnlijk best veel strafrechtspecialisten – zoals Roos bij voorbeeld -die er net zo over denken als Van Dam. Hij staat daarin heus niet alleen, maar dat doet hij misschien wel met de manier waarop hij ze verdedigt.

Strafrecht gaat meer over de samenleving dan over de daders en hun slachtoffers, dat kan niet anders. Maar straftoemeting hoort eigenlijk meer te gaan over slachtoffers dan over daders. Die hebben zich buiten de samenleving geplaatst door hun daden en de gevolgen voor slachtoffers en hun nabestaanden zijn sowieso vaak levenslang. Tenslotte nog een keer: levenslang is echt onmenselijk, maar doodgaan is een van de meest menselijke zaken die er zijn.

---

1. Een humanist die logisch wenst te blijven redeneren komt van zelf uit bij de doodstraf. Als hij daarbij op zijn eigen taboes stuit, dan volgt warrigheid, zoals Van Dam ons heeft laten zien.
2. Volgens hem is een psychopaat te definiëren als iemand die zonder geweten is geboren, maar psychiaters en cognitive scientists denken daar anders over.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp