We hebben er allemaal wel eens over gelezen met betrekking tot het repressieve China. Gezichtsherkenning. Maar, in Nederland?

Gezichtsherkenning bestaat al sinds het vroege begin van de menselijke evolutie. Primitieve stammen in de prehistorie ontwikkelden deze essentiële vaardigheid. Want wanneer men vriend of vijand direct herkennen kon, was direct duidelijk of je een speer moest gooien dan wel samen een zware steen verrollen. Het is niet vreemd om te veronderstellen dat volkeren met het vermogen tot identificatie een betere sociale samenwerking ontwikkelden en daarmee weer een treetje hoger kwamen op de evolutionaire ladder.

Nu wij mensen aan de top van de evolutie zijn beland is gezichtsherkenning evolutionair niet meer van belang. Maar het belang kan vooral in de handhaving van rechtsorde en veiligheid groter zijn dan waar u dagelijks bij stil  staat. Immers, wanneer bijvoorbeeld en verdachte van een misdrijf niet kan worden herkend wordt het lastig deze persoon op te sporen, desgewenst in hechtenis te nemen en eventueel voor de rechter te brengen. In het Wilde Westen hing de sheriff affiches op om iemand als Billy the Kid en Jesse James na herkenning tegen beloning dood of levend binnen te brengen.

Anno nu hebben camera’s voor opsporing en bewaking in razend tempo hun opmars gemaakt. Naar een schatting van de branche telt Nederland er inmiddels ruim 1,5 miljoen. Volgens cijfers van het ministerie van Veiligheid en Justitie zijn hiervan ongeveer 500 politiecamera’s, 3.300 gemeentelijke toezichtcamera’s, 25.000 camera’s voor verkeerstoezicht en nog eens 25.000 in het openbaar vervoer. Daarnaast zouden er zo’n 1,5 miljoen particuliere bewakingscamera’s hangen in 320.000 beveiligde objecten als winkels, tankstations of banken. En voordeurcamera’s als Ring zijn eveneens buitengewoon populair.

Verreweg het overgrote deel van deze eyes in the sky zijn (nog) niet voorzien van gezichtsherkenning. Eventuele boeven en hun kentekens worden uit stills ‘geknipt’ en aan de hand daarvan via de reguliere opsporingskanalen al dan niet achterhaald. Daarna volgt natuurlijk het ouderwetse handwerk van de politie en de foto’s, persoonsgegevens en vingerafdrukken in het systeem opnemen voor een waterdichte persoonsidentificatie.

Met elektronische identificatie van personen zouden preventie en opsporing van misdrijven echter veel eenvoudiger kunnen zijn. Stel een paar ‘tieners’ maakt aanstalten tot een plofkraak en de camera van de bank filmt hun tronies. Even een beeldje naar de politie, hupsakee gezichtsherkenning en telefoons uitpeilen, en de dienders gaan op pad. Komen ze te laat bij de bank, dan kunnen ze de jongens met hun scooter en fietstassen vol gejat geld alweer snel in hun favoriete snackbar achter hun broodjes halal/kroket vandaan trekken. Zeker met 5G zal dat een koud kunstje zijn.

Ook wanneer Storm en Splinter bijvoorbeeld in een bewaakt moment de speeltuin niet gebruiken om te schommelen of te wipwappen en dreigen over te gaan tot het kopschoppen van de onschuldige Mahamod. Na gezichtsherkenning dankzij de aanwezige camera belt de veldwachter de ouders van het duo en slachtoffer om dit speelse tijdverdrijf te melden. Zodat de vrienden van de verschoppeling even orde op zaken kunnen stellen. Of opdat de veldwachter de schoppers via de microfoon even stevig foei kan toeroepen.

Van menig justitieambtenaar en minister is dit de ultieme natte droom. Heel veel camera’s, algoritmes en server warehouses en iedere deugniet kan spoorslags in de kraag worden gegrepen. Voor grote bedrijven met veel geld of bijvoorbeeld banken en luchthavens zou het ook handig zijn voor identificatie bij de ingang. Alleen degenen met een geldige reden om binnen te komen mogen erdoor. Bij een chique juwelier kan de employé direct alle gegevens van mevrouw La Freule bij de hand hebben om madam optimaal van dienst te zijn.

Geheugens
Gezichtsherkenning is overal. Van mensen die we kennen heeft ons geheugen net zo goed een foto opgeslagen met bijbehorende data en gegevens. Deze kan meestal niet verwijderd worden, waardoor ongewenste herkenning kan ontstaan. Zo bezien is zich volledig anoniem in de publieke ruimte bewegen – wat privacy-activisten als grondrecht beschouwen – de facto onmogelijk. Dat ligt echter anders wanneer het recht op privacy wordt uitgelegd als zich onbespied, ongehinderd, zonder onnodige of onrechtmatige controle van overheidswege in de publieke ruimte begeven. Dàt is wat wordt bedoeld in onze Grondwet!

Het gebruik door de overheid van ‘biometrische data’ op grote schaal herbergt echter een opvolgend probleem, dat eigenlijk groter is. Vertrouwt u de overheid dit toe? Voor gerechtvaardigde opsporing en vervolging is gezichtsherkenning toegestaan. Het politiesysteem Catch bevat inmiddels kiekjes van ongeveer 1,3 miljoen veroordeelde/verdachte Nederlanders (ca. 8% van de bevolking). In 2018 hebben opsporingsinstanties1300 keer een foto aangeboden voor een vergelijking met de opgeslagen biometrische data, zo meldt minister Grapperhaus (justitie) in een brief aan de Tweede Kamer.

Daarmee kun je concluderen dat gezichtsherkenning niet op grote schaal wordt ingezet in Nederland. Scènes zoals uit de serie Person of Interest en Amerikaanse politieserie APB, of vergelijkbaar met de beelden die we uit China krijgen, zien we in Nederland (nog) niet. En om maar even toto pro pars te spreken: dat willen we ook niet, gezien de neiging van onze overheid om vooral niet-getintiёrs onder de loep te leggen, terwijl men bij ander schorem doorgaans liefst een andere kant op kijkt.

Bovendien, wat let de opsporingsbrigade onder aansturing van lieden als Grapperhaus, Ollongren en VVD-watje Sander Dekker om bijvoorbeeld sympathisanten van Pegida, Zwarte Piet, FVD of PVV op de korrel te nemen? En wedden dat groen en links tuig als KOZP, Extinction Rebellion, Antifa, het Dierenbevrijdingsfront, Anti Fascistische Aktie en zo meer uit diversiteitsoverwegingen oogluikend door de vingers wordt gezien. Via mislukte foto’s, of wat voor smoes ook?

Een instrument als gezichtsherkenning in handen van de overheid is alleen toelaatbaar als diezelfde overheid 200 procent betrouwbaar is, met een keiharde controle en een nietsontziend toezicht daarop. Dat lijkt vooralsnog illusoir. Gelukkig zegt Grapperhaus weinig vaart te maken met het gebruik van biometrische data op grote schaal. En het scrapen van internet om de omvangrijke gezichtendatabase die voor de algoritmes noodzakelijk is, daar wil hij voorlopig ook niet aan.

Het voorzorgsprincipe gebiedt dat facial recognition alleen wordt gebruikt, waarvoor het is bedoeld. Dat kan betekenen dat er wel eens een verkeerde verdachte zal worden opgepakt – zoals wel vaker gebeurt – maar dat de overheid haar uiterste best doet om dergelijke missers te voorkomen. Dat het gebruik van het systeem nodig is voor situaties waarin het doel niet kan worden bereikt met minder ingrijpend overheidshandelen. En onder meer ook dat gezichtsherkenning gelegitimeerd is door wet- en regelgeving tot die na grondige discussie stand is gekomen in het parlementaire stelsel.

Vraag een crimineel of hij gezichtsherkend wil worden, dan zal het antwoord een hartgrondig ‘neen’ zijn. Vraag hetzelfde aan een doorsneeburger dan zal de wedervraag zijn waar is het voor nodig? Wat gebeurt er met mijn foto en mijn gegevens? Dat zijn legitieme vragen. Vraag vervolgens ‘vertrouwt u erop dat de Nederlandse overheid verantwoord en zorgvuldig met met gezichtsherkenning en de daaruit verkregen data omgaat?’, dan zal de kritisch denkende goegemeente niet snel een bevestigend antwoord geven.

Want automatische gezichtsherkenning is minder simpel dan één druk op de knop. De gebruikte algoritmes vergelijken de foto of het gezicht met in een database beschikbare smoelenboek en zoeken overeenkomsten. Het kost altijd wel even tijd voor het algoritme klaar is en met een of meerdere matches komt. Toch klinkt dat geruststellender dan het is, want het kan natuurlijk ook razendsnel. Dat is alleen een kwestie van een paar servers bijzetten, en die worden alleen maar goedkoper en sneller.

In dit geval geldt het voorzorgsbeginsel van Ria Bremer, ‘vinger aan de pols’. Doe nog maar even niet, die gezichtsherkenning in Nederland.