Fysiocratisme en de natuurlijke orde van fysiocraten
De logica van het fysiocratisme gaat veel verder dan wat het optisch zegt. Het besef daarvan is vrijwel overal weggezakt, maar het ìs belangrijk.
In de laat-Romeinse tijd deed Ulpianus de beroemde uitspraak dat alle mensen vrij geboren zijn en dat dit voortvloeide uit de natuurlijke orde die boven alles stond. Er waren toen al Stoïcijnen die meenden deze idee te kunnen herleiden tot een goddelijke oorsprong. Origenes, een christen uit de derde eeuw, schreef “We mogen de wetten van de staat alleen gehoorzamen als die overeenkomen met de goddelijke wet die geschreven staat in ons hart.” Voor Origenes was de goddelijke wet en de natuurwet hetzelfde. De Romeinse overheid stond daarmee voor een probleem. Iedere fanaticus staat het dan immers vrij het gezag te trotseren door zich te beroepen op de goddelijke wet.
Eeuwen later ontbood tsarina Catharina II van Rusland – verlicht despoot – de wijsgeer Quesnay om haar behulpzaam te zijn bij het scheppen van wetgeving overeenkomstig de goddelijke natuurwet. Daarmee werd dat oude probleem weer actueel. De volgende dialoog is waarschijnlijk fictief.
“Kunt U me aangeven wat de beste manier is een staat te besturen?”
“Mevrouw, er is maar een manier, dat is de orde te handhaven en er voor zorg te dragen dat de wetten worden nageleefd.”
Mevrouw vraagt op welke basis die wetten moeten steunen.
De wijsgeer antwoordt: ”Er is slecht een basis: de natuur der dingen en de natuur van de mens.
Dat is een cryptisch antwoord.
Mevrouw vraagt: “Wat is dan de werkelijke grondslag van de regeerkunde?”
Het antwoord:
“Het grondig bestuderen en leren kennen van de ordening die God duidelijk kenbaar in de organische samenhang van de maatschappij heeft gelegd, want aan een goed functionerend maatschappelijk organisme dankt de mens zijn bestaan. Zorgvuldigheid is bij de regelgeving geboden; gaan we te ver dan werken wetten negatief.”
Deze gedachten en dialoog zijn ontleend aan het fysiocratisme[1]. Wanneer is een opvatting evident? Als iets ons helder voor ogen staat. Maar dat drukt een betrekking uit tussen waarheid en verstand en die relatie zal niet voor iedereen hetzelfde zijn. In onze ingewikkelde samenleving is eigenlijk niets meer evident, elke waarheid is relatief en valt te bekritiseren[2].
Het extremisme tijdens de Franse Revolutie stoelt in wezen op deze grondgedachte van de fysiocraten. Wie ingaat tegen de ordre naturel, die zondigt en is schuldig aan schade aan de samenleving. Hij dient in alle deemoed vergeving te vragen aan de samenleving die door zijn toedoen is beschadigd. Hij moet er desnoods financieel voor opdraaien en in ultimo desnoods worden geguillotineerd.
Het theïstisch element is in het moderne linkse denken verloren gegaan, dat was al aantoonbaar tijdens de Franse Revolutie.
Na de Tweede Wereldoorlog was het absoluut geloof in het communisme een eigentijdse vorm van l’ordre naturel en het ontbrak aan vergevingsgezindheid, typerend voor alle extremistische revolutionaire bewegingen.
Moderne linkse bewegingen moeten de keuze maken tussen een extremisme, dat stoelt op een absoluut geloof in een natuurlijke orde, of de opvatting dat elke waarheid relatief is, tijdgebonden en alleen waar binnen een bepaalde context [3]. Ze zullen dus moeten breken of meegaan met het extremisme.
Met halfhartige uitspraken over integriteit kom je er niet. Bij beide keuzes kun je spreken van een vorm van integriteit.
Noten door de redactie
- Op Wikipedia gaat men het er van uit dat het fysiocratisme slechts een economische theorie was. De uitleg van Toon Kasdorp is zowel veel omvattender als logischer.
- Hoe om te gaan met de Corona-crisis is een voorbeeld par excellence.
- In essentie is dit een definitie van het postmodernisme
Dit artikel over fysiocratisme verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp