Ook onder president Macron staat de democratie zoals we die gewend waren stevig onder druk. Frankrijk 1984 is het nieuwe normaal. Wel krijgt hij in eigen land tegengas van de media.

Mag ik u herinneren aan Marlène Schiappa, de Franse Minister van Emancipatie, die voor ze de politiek in ging handboeken schreef als ‘Les filles bien n’avalent pas’ (nette meisjes slikken niet). Ik schreef eerder al over haar, er was toen een inzameling geweest op internet, voor de gerechtelijke kosten van een Franse bokser die tijdens een demonstratie van de Gele Hesjes politieagenten had geslagen – niet geheel zonder aanleiding. Schiappa wilde toen dat de lijst met namen van donateurs bij justitie ingeleverd zou worden. Dat vond bijna iedereen een slecht en totalitair idee, maar inmiddels schijnt die lijst toch aan het Parijse parket overhandigd te zijn. [1] Het plan is de gulle gevers stuk voor stuk op te roepen om naar Parijs te komen, en daar bij justitie verantwoording af te leggen. Wie dacht anoniem een bijdrage te doen om de advocaat te betalen van een verdachte – die daar gewoon recht op heeft – moet zich nu bij de politie melden en wordt geregistreerd – als staatsgevaarlijk? – en misschien vervolgd…

Geen Franse minister zegt of doet iets belangrijks zonder dat president Macron daar de hand in heeft. Zo liggen de verhoudingen hier op dit moment. Schiappa lijkt degene die vaak wordt gebruikt om te kijken hoe bepaalde plannen vallen. Hoe zeg ik dit zonder seksistisch te lijken: ze is iemand waar je moeilijk kwaad op kunt worden…

Vorige week liet ze een ‘tribune’ plaatsen in de krant, in Frankrijk de gebruikelijke manier om politieke ideeën voor het voetlicht te brengen. Ze riep politici op zich bij Macron’s partij aan te sluiten, la République en Marche (REM).

“Êtes-vous prêts à faire passer votre pays avant votre parti?” – bent u bereid uw vaderland boven uw partij te stellen? vroeg Schiappa in een vlammend betoog, dat zelfs een citaat van de fameuze psychoanalyticus Jacques Lacan bevatte. Alleen al daarom lijkt de tekst van het Élysée te komen: gezien haar achtergrond en gemiddelde media-optreden is het onwaarschijnlijk dat mevrouw Schiappa werk van Lacan paraat heeft. Bovendien stonden twee hoge partijfunctionarissen van REM als mede-ondertekenaars vermeld.

Macron werkt hard om zijn greep op de media te versterken, maar misschien moet hij nóg een tandje bijzetten. Bijna niemand schreef positief over deze ‘tribune’. De meest treffende karakterisering was deze: “Pluralisme als vijand van het vaderland, je moet maar durven.” (Libération)

De president wil de politiek overzichtelijk maken, om het vriendelijk te zeggen. Eén partij is genoeg: de zijne, nu al met een absolute meerderheid in de Assemblée. In de Senaat nog niet, maar Macron’s premier, Edouard Philippe, heeft al laten vallen dat dit toch eigenlijk een ‘overbodig’ instituut is. Precies als in Nederland soms over de Eerste Kamer wordt gesproken, zij het niet door de premier…

Voor de vaak mag er oppositie zijn, maar dan wel graag geconcentreerd in één ‘populistische’ partij. Die is eenvoudig onder de duim te houden – door de aanhang zwart te maken – en bij cruciale verkiezingen makkelijk te verslaan.

Na de Europese verkiezingen moet Macron als een soort Hannibal Smith van het A-team hebben gedacht: ‘I love it when a plan comes together’. Klassiek links en rechts werden gedecimeerd, net als extreemlinks. Alleen uiterst rechts bleef overeind, en won zelfs nipt, net als bij de vorige Europese verkiezingen. De Groenen wonnen ook maar blijven klein. Macron is zelf groener dan groen.

De president pakte meteen door, en liet via een spreekbuis weten burgemeesters die lid zijn van andere partijen dan de zijne, als ‘de vijand’ te beschouwen. En dat hij hoge ambtenaren zal vervangen die het niet eens zijn met zijn politiek.

Eind vorig jaar kregen de burgemeesters van grote en middelgrote steden ‘toevallig’ net een salarisverhoging van 40% kado van de Assemblée, lees van Macron. En inderdaad, vorige week lieten 72 burgemeesters – ook via een ‘tribune’ in de krant – weten hun eigen partijen in de steek te laten, en zich achter Macron te scharen.

Minder indrukwekkend dan het lijkt, gezien die groteske loonsverhoging, maar ook gezien het feit dat Frankrijk bijna 37.000 burgemeesters telt, zowat evenveel als de andere West-Europese landen bij elkaar.

Eergisteren keek ik naar toespraken in de Assemblée ter afsluiting van het tweede jaar Macron, met name van premier Philippe, die dan traditioneel nieuw beleid aankondigt. ‘Niks nieuws‘ schreef de pers, ‘maatregeltjes’, ‘geen echte nieuwe beleidslijnen’.

Het was ook anderszins een schertsvertoning: Macron’s premier sprak een parlement toe, voor meer dan de helft gevuld met klapvee van Macron’s partij. Om de haverklap stonden ze op om te applaudisseren, het leek wel of er een lampje hing om te klappen. Wat er aan oppositie is, zat zuur voor zich uit te staren.

Deze president begon zijn termijn in 2017 met de eerste wet ter wereld tegen fakenews; volgens velen een gooi naar censuur en een aanzet tot een Gedachtenpolitie. Later kwamen voorstellen om ‘goedgezinde’ journalisten te laten subsidiëren door de overheid, en politieke commissarissen – als ik ze even zo mag noemen- te plaatsen op grote redacties.

Zeer onlangs werden maar liefst acht journalisten van verschillende kranten gehoord door de DGSI, de Franse geheime dienst, met name om hun bronnen los te krijgen. Het ging voornamelijk om Franse wapenleveranties aan verdachte landen, en om duistere affaires in en rond het Élysée, meestal in verband met Alexander Benalla, de in opspraak geraakte ex-lijfwacht van Macron.

De president gebruikt graag Newspeak, zoals ‘Europese soevereiniteit’, een loos begrip, maar handig om in te zetten tegen populisten die hameren op nationale soevereiniteit. Daarnaast neemt hij het ‘who controls the past controls the future’ uit 1984 ter harte, om maar niet te zeggen dat hij aan geschiedvervalsing doet. In een recente toespraak zei hij bijvoorbeeld dit: “Steun aan Europa en aan de euro was niet alleen een politieke keuze, maar ook de keuze van het Franse volk, meermaals bevestigd in referenda.”

Het aardigste is de pijnlijke stilte na die woorden. De president kijkt als een verongelijkte kleuter om zich heen en herhaalt: “Meermaals bevestigd…” Het was in Roemenië, misschien dacht hij dat ze daar alles voor zoete koek aannemen. Ik hoef u niet te vertellen dat Frankrijk in ieder referendum tégen de Europese Unie heeft gestemd, al is dat steevast genegeerd.

In Engeland las Macron op 5 juni aan de daar verzamelde staatshoofden en regeringsleiders – onder wie Merkel – een brief voor van een Franse verzetsheld, Henri Fertet, geschreven aan zijn ouders vlak voor hij op 16-jarige leeftijd door de Duitsers werd geëxecuteerd. Tot opschudding achteraf in de Franse pers liet de president uit die brief passages weg. Volgens zijn woordvoerster – Sibeth ‘ik lieg rustig voor de president’ Ndiaye, was dat wegens tijdgebrek, maar toevallig waren het precies de passages die óf verwezen naar de katholieke achtergrond van Fertet, zoals de afsluiting: “Henri Fertet. Au ciel. Près de Dieu”, óf naar zijn patriottische gevoelens, zoals: ‘…ma confiance en la France éternelle‘. Een enkele journalist merkte op dat patriottische gevoelens hinderlijk kunnen zijn voor een president die Frankrijk ziet als provincie van Europa, en overheidsbedrijven aan buitenlandse investeerders verkoopt…

Dat Macron ineens niet meer zelf aanwezig was bij de herdenking op Juno Beach van de landing daar, viel ook al niet in goede aarde, net als het niet uitnodigen van president Poetin bij deze herdenking. De Russische president speelt in Frankrijk zo’n beetje de rol van romanfiguur Emmanuel Goldstein in 1984: de eeuwige vijand waarvan je niet eens zeker weet of hij wel bestaat…

Nog een laatste keer Big Brother à la Macron: op 11 juni in Genève sprak hij onder meer over de onrust op straat in Frankrijk. “De crisis van nu kan tot oorlog leiden,” waarschuwde hij, “en tot vernietiging van onze democratieën. Daar ben ik heilig van overtuigd.”

(*): het bedrijf ‘Leetchi.com’, dat internet-collectes organiseert, ook deze, blijkt eigendom van Crédit Mutuel, een bank met als direkteur ene Jean-Pierre Denis. Zijn vrouw, Marie-Laure Denis, is zojuist door de president benoemd tot hoofd van een belangrijk overheidsorgaan, het CNIL, dat waakt over privacy op het internet.

Het kan toeval zijn…

---

Alexander van der Meer is correspondent van onder andere Veren of Lood in Frankrijk.