Frits Bosch dook dieper in de wordingsgeschiedenis van het fascisme, en zag daarin zaken die modern links niet eenvoudig verdragen zal.

‘Fascist’ is hèt scheldwoord van politiek links, gereserveerd voor politieke tegenstanders die men het meest vreest. Het is tevens gebaseerd op de gedachte dat fascisme een rechts fenomeen is. Maar is fascisme wel rechts? De grondlegger van rechts is Adam Smith (1723-1779). De grondlegger van links is Karl Marx (1818-1883).

Maar wie is de filosoof in wiens gedachten het fascisme kon wortelen? Vrijwel niemand weet dat. Dat komt omdat de ideoloog van het fascisme categorisch uit de boeken is weggewerkt, achtergehouden en hij daardoor vergeten is. Giovanni Gentile is de Italiaanse filosoof van het fascisme, in 1875 geboren in Castelvetrano en in 1944 vermoord in Florence. Hij was de theoreticus van fascisme en de ghostwriter van Benito Mussolini[1], in 1883 werd hij in Predappio geboren en in 1945 te Giulino vermoord. Mussolini was een Italiaanse politicus, journalist, onderwijzer en was van 1922 tot 1943 minister-president van Italië. Na de Mars op Rome (1922) kwam Mussolini aan de macht en maakte van Italië een fascistische staat. Gentile schreef voor Mussolini het essay ‘La dottrina del fascismo’ (1932), waarin hij karakter en noodzaak van het fascisme uiteenzette.

Gentile riep het individu op tot een idealistische ethiek van gehoorzaamheid, werk en zelfopoffering om tot een nationale gemeenschap te komen in een dynamische rebellie tegen vermeend bedrog van het imperialisme. Gentile was hoogleraar Historische Filosofie aan de universiteiten van Palermo, Rome en Pisa. Marx, Nietzsche en Hegel waren zijn inspiratiebronnen. Hij was aanvankelijk marxist, maar viel die theorie later af. Met kennis van het socialisme ontwikkelde hij zijn eigen fascistische theorie, waarin we ook de vertaling van Nietzsche’s ‘Übermensch’ naar Gentile’s ‘Uomo Fascista’ tegenkomen.

Gentile meende dat er twee vormen van democratie tegenover elkaar staan: de liberale democratie zoals in de VS, die Gentile als te liberaal, te individualistisch en te egoïstisch wegzette. De andere vorm van democratie die Gentile aanbeveelt is de fascistische democratie, waarin individuen zich vrijwillig onderwerpen aan de staat in een vorm van ultieme solidariteit van de leden van de gemeenschap.

Evenals zijn geestelijke mentor Karl Marx wilde hij een gemeenschap creëren die op de familie gelijkt. Hierin dienen allen de gemeenschap in een gezamenlijk belang, de dienstbaarheid. De uitspraak van de vermoorde Democratische president J. F. Kennedy, (1917-1963): “ask not what your country can do for you, but ask what you can do for your country”, had een quote van Giovanni Gentile kunnen zijn.

De kern van fascisme. Het belangrijk de kern van fascisme te doorgronden. Giovanni Gentile parafraseer ik uit ‘Origine and Doctrine of fascism’ als volgt. Burgerschap, ‘civilism’, is legitimiteit verwerven voor macht en autoriteit door middel van “een geestelijk ontwaken”, dat mythische proporties krijgt waarin er een groep van historisch is bevoorrechte mensen verantwoordelijkheid moeten dragen om een missie te vervullen door zich zo te positioneren.

De groep is als geheel nederig tegenover andere groepen die als minder bevoorrecht worden ervaren. Politieke ondergeschiktheid betreft de filosofie dat het culturele leven ondergeschikt is aan de politiek, de personalisatie van de staat. Door de staat tot een fysiek persoon te verheffen, wordt een synthese gecreëerd tussen de staat en het individu.

De nederig ethische staat ontstaat door van de staat een morele entiteit te maken. Het is onderhevig aan zorg en loopt schade op, hetgeen daaruit voortvloeiende politieke actie legaliseert. “Wij”, als gevolmachtigde voor de persoonlijke staat, hebben de verantwoordelijkheid om ‘onze’ nederigheid uit te drukken en zorgen voor het repareren van de veroorzaakte schade.

Radicale immanentie betreft dat door de personalisatie van de staat de staat de positie van God verwerft, die de hemel op aarde kan brengen. Individuen worden gereduceerd tot slechts activisten van de acties van de staat. Het is belangrijk goed te begrijpen dat het fascisme de staat personifieert. Er ontstaat een synthese tussen het individu en de staat. Dat is de kern van het fascisme. Dát is de wurgslang voor het individu.

Dat Mussolini via een democratisch proces aan de macht kwamen is niet opmerkelijk. Gentile wijdt een in ‘Origine and Doctrine’ aandacht aan het democratische karakter van het fascisme. Daarnaast is het belangrijk te weten dat Gentile een lijn in de geschiedenis waarnam, namelijk dat door de tijd heen de maatschappij steeds meer immanent (versus transcendent) is geworden. Het fascisme is radicale immanentie met de staat als opper/superfiguur, de ultieme uitkomst van het atheïsme.

Fascisme verenigt mensen op basis van hun nationale identiteit en gemeenschapsgevoel. Er wordt wel gezegd dat fascisten socialisten zijn met een nationale identiteit. Cultuur, publiek belang en particulier belang lopen in elkaar over en worden identiek. Onderwerping aan de maatschappij betekent onderwerping aan de staat. Alles wordt politiek, zoals beschreven door Gentile.

Deze gedachten staan haaks op de denkwijze van modern rechts. Conservatieven, rechts, willen immers juist een kleine overheid, zodat het individu de ruimte krijgt om zich te kunnen ontplooien. Rechts wenst een zo liberaal mogelijk marktsysteem, zonder dat kapitaalgoederen in dienst staan van de staat.

Links – gelijk het fascisme van Gentile – wenst het tegenovergestelde, namelijk een omvangrijke centraal sturende overheid en een marktsysteem dat aan de staat onderworpen is. Hier ontwaren we een treffende overeenkomst met de centraal geleide volkshuisvesting van het communisme. Robin te Slaa:

“Geheel naar waarheid schreef Gentile dat Mussolini en veel fascisten hun eerste vorming hadden gekregen in de school van Karl Marx en de syndicalistische theoreticus Georges Sorel[2]. De linkse wortels van het Italiaanse fascisme is voor velen (links, FB) nog altijd een uitermate hinderlijk feit.”

Links zal nooit toegeven dat fascisme diep verankerd zit in links gedachtegoed. Links heeft er alle belang bij om Giovanni Gentile te houden waar hij tot nu is: dood, begraven en vergeten. Al sinds de Tweede Wereldoorlog wil links dit niet weten. De twintigste eeuw was de eeuw van extreem gewelddadig links.

Te Slaa’s boek ‘Wat is fascisme?’ maakt helder dat fascisme links is. Laat het een troost zijn dat fascisme niet per se slechts hoeft te zijn. Het gaat om de praktische toepassing. Want, fascisme verenigt mensen op basis van hun nationale identiteit en gemeenschapsgevoel. Het is niet eenvoudig om tegen dergelijke eenvoudige begrippen te zijn, nietwaar?

Dit is het eerste deel van een serie van drie artikelen, die we komende dagen zullen voortzetten.

---

1. Mussolini was voor 1914 hoofdredacteur van het socialistische partijblad Avanti! en gaf die baan pas op nadat Italië in 1915 aan de Eerste Wereldoorlog deelnam en de kant van de geallieerden tegen Oostenrijk-Hongarije en Duitsland gekozen had.
2. Georges Sorel had tevens veel invloed op het anarchisme in het Interbellum.

---

Frits Bosch is macro-econoom en socioloog, auteur van “In Holland staat een huis, onbehagen bij de elite” en “Schaft ook Holland zich af?” “Wereld op een keerpunt” ““Feminisme op de werkvloer.

---

Meer over (links)fascisme vindt u hier.