Het drama rond de moord op Anne Faber door een overduidelijk menselijk roofdier toont een falend rechtssysteem. Maar is dat de wortel van het probleem? Het falend paradigma is ernstiger.

Een moeder van drie dochters is een petitie gestart om een onderzoek naar het falende rechtssysteem af te dwingen. Duizenden mensen tekenden al. Hoe begrijpelijk ook, dit is een verkeerde aanpak van de goede vraag. Het antwoord op deze goede vraag dient namelijk eerst te worden overwogen. En dat antwoord is dat geen systeem bestand is tegen uitvoerders die het juiste paradigma niet hanteren.

Ik wil best aannemen dat Michael P. geestelijk ziek is, ernstig ziek zelfs. Waar ik me tegen verzet is de gedachte dat je die ziekte er in een kliniek wel eventjes uithaalt, en ik geloof nog minder dat iemand die zich al a priori tegen onderzoek verzette en zo TBS ontliep op die manier geresocialiseerd kan worden. En tussen deze beide stappen die binnen justitie onverenigbaar blijken is Anne Faber vermalen, ingewikkelder is het helaas niet. Slachtoffers als Anne Faber zijn het offer dat men bij Justitie kennelijk bereid is te brengen om het eigen wereldbeeld in stand te houden. Het wereldbeeld dat alles maakbaar, veranderbaar en geneesbaar is.

Evenzo is best mogelijk dat dat op een bepaald moment in het leven van een misdadiger mogelijk is, maar leert de ervaring niet dat er geen voorspellingen mogelijk zijn? Het is ene conclusie die men binnen de rechterlijke macht weigert onder ogen te zien. Het is een paradigma dat zich niet laat uitroeien, maar dat uitgeroeid moet worden wil hier ooit voortgang worden geboekt. Een geval als Michael P. had sowieso al tijdens zijn rechtszaak moeten worden aangemerkt als voorbeeld par excellence, en zijn weigering zich te laten onderzoeken had gepareerd dienen te worden met een veroordeling tot levenslang.

Terzijde: bij de bestraffing van dergelijke nietsontziende psychopaten lijkt me dat een weigering zich te laten onderzoeken zou moeten leiden tot een automatische onbeperkte TBS, zonder verdere bestraffingsmaat. Het is – als je er over nadenkt – de laatste kans voor het paradigma van de geneesbaarheid van mensen als Michael P. Dat zie ik er dus nog wel van komen.

Maar op langere termijn lijkt het verstandiger te proberen een einde te maken aan het paradigma van die geneesbaarheid van zware en herkenbaar gestoorde criminelen. Dit paradigma heeft gefaald, en dient te verdwijnen. Het getuigt van selectieve menslievendheid, en navenante vrijwillige blindheid. Deze dwangmatige variant van wegkijken kan de rechterlijke macht zich steeds minder veroorloven, en als dat besef niet doordringt zullen we onplezierige gevallen van eigenrichting gaan meemaken. Dan gaan roepen dat mensen zich moeten aanpassen zal niet gaan werken.

Vijf jaar geleden benoemde ik dat als een kwestie van prioriteiten. Dat is het nog steeds, maar de rechterlijke macht dient zich te realiseren dat met de zaak rond Anne Faber haar relevantie onder druk komt te staan. Daar niet naar handelen zal die relevantie uiteindelijk doen verdwijnen, met alle risico’s van dien. Het is niet het (geëvolueerde) rechtssysteem dat faalt, maar de mensen die er in werkzaam zijn.