Vandaag zag ik een oproep van Erik Jurgens op het blog van De Volkskrant: dat de elite zich moet vernieuwen. Helpen zal het niets, pathetische wanhoop verwoordde het stuk des te meer. En terecht.

Erik Jurgens spreekt over elites, maar begrijpt er niet veel van. Elites met problemen vernieuwen zichzelf niet. Nooit eigenlijk, want als een elite zich aanpast, is er geen vernieuwing nodig. Een elite die zichzelf vernieuwt is een elite die met haar tijd meegaat, zodat er niet om haar vervanging geroepen wordt, en de instroom van nieuwe leden niet zo opvalt. Als een elite haar onderliggende maatschappij daarentegen in de weg begint te zitten, zijn er maar drie mogelijkheden: ze sterft uit, laat zich opzij schuiven of wordt een kopje kleiner gemaakt.

De meeste elites zijn zo verstandig zichzelf deels opzij te laten schuiven. In zekere zin is dit ook een vorm van zelfreinigende vernieuwing, omdat het de erkenning impliceert dat ze een bepaalde nieuwe maatschappelijke ontwikkeling onvoldoende aan kan. De generatie van 68, die de zittende elite van (voor) de jaren zestig opzij schoof, kwam wel degelijk aan de macht via coöptatie. De nieuwe hemelbestormers werden opgenomen in de oude structuren, en konden van daaruit hun nieuwe ideeën doorvoeren. Wat overbleef van de oude elites vermengde zich met de hemelbestormers, daarmee een soepele machtswisseling effectuerend.

Jurgens schijnt in het geheel niet te beseffen dat de revolutie van zijn generatie vooral zo gladjes verliep doordat de zittende elite het benul had plaats te maken en uiteindelijk een stapje opzij te doen. Met medeneming van veel van hun eerdere overtuigingen. Dat daar een evident verschil valt aan te wijzen met de huidige elite valt moeilijk te ontkennen. Niet alleen weigeren dezen plaats te maken, maar erger nog, alle ideeën waarmee zij de maatschappij sinds hun machtsovername hebben vervuild verklaren de leden heilig en onaantastbaar.

Ik geneer me niet om te zeggen dat wat er sinds 1945 is opgebouwd, in Europa en in de wereldorde, een grote sprong voorwaarts vormt in de menselijke beschaving. Nog nooit heeft de mensheid het zo goed gehad, zowel sociaaleconomisch, als qua vrijheid en openheid van de samenleving. We zijn er nog lang niet, er trekken nog te veel mensen aan het kortste end, er is te veel geweld in burgeroorlogen en door terroristisch geweld, er is nog veel onvrijheid.

De pretenties die hier op één hoop worden gegooid dienen overigens eerst te worden gesplitst in eerder al bestaande ontwikkelingen en de bijdrage van de 68’ers. De sociaaleconomische voorspoed is geen verdienste: wel hebben zij er onbarmhartig gebruik van gemaakt om hun ideeën te kunnen financieren. Dat hiermee ontzaglijke rijkdommen door het riool van hun idealisme zijn weggespoeld mocht de pret nooit drukken, maar is ironisch genoeg één van de belangrijkste redenen van de huidige ontevredenheid. Zonder de vrijheid en openheid van de samenleving die men aantrof had de machtswissel van de jaren zeventig ook nooit plaats kunnen vinden.

De pretentie deze verworvenheden op het eigen conto te schrijven is vragen om moeilijkheden, en die zijn er dan ook in overvloed aan het ontstaan. De reactie van de nu zittende elite demonstreert slechts ten overvloede dat het geen verworvenheden waren die haar eigen  zijn, maar slechts iets waarvan zij gebruikt maakte bij haar eigen opkomst. Kenmerkend voor elites die in het defensief raken, maar de eigen bijdrage aan hun situatie blijven ontkennen. Dat deze elite zichzelf niet opzij zal willen laten schuiven is daarmee duidelijk.

Uitsterven kan eveneens een eervolle optie zijn, maar dat zit er niet in. De manier waarop de huidige elite zich voortplant heeft niet speciaal biologische kenmerken; ze probeert vooral haar ideeën en idealen op volgende generaties over te planten. Erkenning van het heersende paradigma is een knellende voorwaarde om tot de huidige elite te worden toegelaten. Waar dat toe leidt zie je bijvoorbeeld aan Mark Rutte. Maar het zijn juist de idealen en ideeën van de generatie van 68 die tot de huidige revolte leidden. Deels als verzet tegen de (sociale) gevolgen er van, deels door verzet om economische noodzaak vanwege de vèrgaande uitputting van economisch potentieel zonder dat dat een positief rendement had.

De situatie die ontstond schreeuwt daarom om een vervanging van de elite. Ik vrees dat de koers die de huidige elite heeft ingezet slechts kan worden opgelost met haar eliminatie – sociaal of in het uiterste geval via een daadwerkelijke revolutie met fysiek geweld. Niet omdat ik dat zo graag wil, maar omdat dat de wijze is waarop zaken zich plegen te ontwikkelen. Het artikel van Jurgens is een eloquent pleidooi juist dáárvoor. Een diep te betreuren attitude, en erg onverstandig.