Het onbegrip bij de elite heeft dusdanig fantastische vormen aangenomen dat hun ondergang nog slechts een kwestie van tijd moet zijn.

De moderne elites hebben een aantal problemen, maar wellicht is hun zelfbeeld daarvan met afstand het ergste. Om te beseffen dat je behoort tot een elite die ver afstaat van gewone mensen, moet je in een spiegel kijken. Die spiegel zèlf wordt tegenwoordig al afgeschilderd als de populistische onderbuik, of een riool waar een ‘beschaafd’ mens zich vanzelfsprekend niet toe verlaagt er te verschijnen. Zo los je dat gebrek aan adequaat zelfbeeld natuurlijk nooit op.

Dat dat zelfbeeld er vanaf een vrij laag niveau wordt ingehamerd hoor je eigenlijk nooit iemand over. Nog vorige week zag ik een berichtje langs flitsen, waarin stond dat de kinderen van hoger opgeleide ouders een hoger schooladvies kregen dan kinderen van lager opgeleide ouders. Karakteristieker bestaat eigenlijk niet, want het zijn juist die ‘elitekinderen’ – niet zelden van een op zijn minst dubieus niveau – die de plek binnen de bovenste maatschappelijke helft zeker moeten stellen. Dat eisen de ouders, van die kinderen, en van de school. Dit wordt niet herkend als elitegedrag, en nog diezelfde avond wordt het gedrag van ‘de elite’ bij de TV besproken alsof het niet ook over hun eigen gedrag ging.

De elite is niet eens in staat zichzelf te herkennen voor wat ze is.

De verhalen dat hun opa – heel, heel vroeger – in een turfstekersgezin of iets dergelijks is geboren wordt gezien als het ultieme bewijs dat zijzelf geen elite zijn. Wat een kletskoek: elite is een kwestie van gedrag en erkenning. En ook al functioneert dat op verschillende niveaus, dat maakt het niet verschillend. Herinnert u zich soms nog de eerste scènes van De Drie Musketiers? D’Artagnan, een baroniaal lid van de lokale adellijke elite in Gascogne, wordt door de Parijse elite als een ordinaire boer beschouwd. Wat hij natuurlijk ook was, maar desondanks ook een elitemens. Wie aan de top van een vakbond staat, heeft zich opgewerkt tot een elitepositie – zó eenvoudig is het. Alleen ontbreekt daarvan het besef, want al die mensen hebben in hun hoofd vastgeklonken het idee dat ze tegen de elite vechten. Dat is de schizofrenie van onze tijd.

Binnen de SP is men heel goed in deze elitevorming ontkennen, maar de PvdA is van oudsher de kampioen op dit vlak. En binnen GroenLinks heeft een minstens zo interessant fenomeen plaatsgevonden: de ontkenning van de eigen verdiensten als academisch gevormde is daarbinnen het hoogst haalbare. Schizofreen? Welnee, dat lijkt maar zo.

Ondertussen heeft men de tokkies, de klasse van de onderbuik, uit het oog verloren. Volledig. Men fantaseert er zelfs niet meer over. Niet dat dat 40 jaar geleden beter was. Tijdens mijn introductieweek toen ik in Leiden ging studeren kreeg ik te maken met een ouderejaars Frans die ons uitlegde hoe ‘de arbeider’ dacht. Het was werkelijk heel leerzaam; in geen honderd jaar had ik me kunnen voorstellen dat er dergelijke ongeïnformeerde fantasten rondliepen. Wim was een fanatiek jeugdlid van de PvdA – dat wisten we dan ook weer. Zelf was ik evenmin arbeider, maar in de winkel van mijn vader kwam de hele arbeidersbuurt waar wij woonden inkopen doen. Ik kende er honderden zo geen duizenden – maar zoals Wim ze beschreef heb ik er nooit een gekend.

Dat Wim is geëindigd als conrector in het middelbaar onderwijs zal wel niemand verbazen. Google is een bitch. Ik vrees dat Wim sinds zijn 21e nooit meer iets heeft bijgeleerd, zodat de schade die hij heeft aangericht onvoorstelbaar groot moet zijn. En hij is maar één voorbeeld van een elite die zichzelf nooit meer herkennen kàn, omdat ze geestelijk niet in staat is dat te verwerken.