Eerlijkheid is een hoofdletterbegrip, dat een zeker altruïsme impliceert. Iemand die aangeeft een eerlijke uitspraak te gaan doen, bedoelt daar over het algemeen mee, dat hij iets gaat zeggen dat niet in zijn eigen voordeel is, maar desalniettemin onmogelijk met goed fatsoen ontkend kan worden. Het zou komisch zijn als dit niet zo’n interessant fenomeen was. Eerlijkheid betreft gewoonlijk iets dat tegen ons directe belang in dreigt (en lijkt) te gaan.

Daarmee is eerlijkheid een ruilmiddel voor betrouwbaarheid. Iemand die zich bereid toont, zaken te accepteren die niet in zijn directe belang zijn, bewijst daarmee de zaken op langere termijn te kunnen zien. Door zaken te accepteren die in het voordeel van een ander zijn, wordt daarmee tegelijkertijd een zeker commitment aangegaan met die persoon. En relaties dienen gebaseerd te zijn op ‘eerlijkheid’, dat weet iedereen. Bewezen eerlijkheid is in zekere zin de valuta binnen een relatie, van welke aard die relatie dan ook is. Ook zaken als inflatie, devaluatie etcetera kunnen een belangrijke rol spelen.

In ieder geval, iedereen denkt te weten hoe belangrijk eerlijkheid is binnen een relatie. Zoals ik het hier presenteer maakt het de oplettende lezer al duidelijk dat het een heel wat klinischer bedoening is dan de pure goedheid en erkenning, waar het vaak voor wordt aangezien. Maar ook als het dat niet is, moet je er uit de aard der zaak al uit concluderen, dat er bijzonder weinig reden is Eerlijkheid met een hoofdletter te schrijven. Er bestaat niet zoiets als dè eerlijkheid. Als het toepasselijk is het begrip te gebruiken, speelt tegelijkertijd een belangenrelatie een rol.

Sociale intelligentie
Naarmate mensen meer sociale intelligentie bezitten, zijn ze zich dit meestal ook beter bewust. Mensen met een gebrekkiger sociale intelligentie plegen zich bij tijden te beroepen op de oneerlijkheid waarmee zaken zich ontwikkelen. Daarmee bedoelen ze inderdaad, dat het hen niet naar den vleze gaat. Het is hier dat een spraakverwarring optreedt met het begrip Rechtvaardigheid, dat zoals ik als bekend veronderstel, eveneens een projectie is, maar van een andere aard.

Naast Rechtvaardigheid, wordt eerlijkheid vaak verward met Objectiviteit. Speciaal culturele eerlijkheid/rechtvaardigheid/objectiviteit levert in dit verband Babylonische spraakverwarringen op. Dit heeft er alles mee te maken dat wat cultureel gezien eerlijk is, ons in onze eerste jaren wordt bijgebracht door onze ouders. Dat is althans de bedoeling. De opvoedrevolutie, die sinds de invloed van Dr. Spock zich in Nederland deed voelen veel gezinnen heeft ontwricht, heeft het mishandelen van de eigen kinderen door ouders sterk teruggedrongen, maar het aantal gerechtvaardigde aanleidingen daarvoor explosief doen toenemen.

In plaats van een gevoel voor een bepaalde culturele eerlijkheid, hebben veel mensen van onder de 50 nu vooral een eerlijkheidsgevoel dat gebaseerd is op hun directe persoonlijke gewin. Dit maakt het hanteren van het begrip eerlijkheid vrijwel onmogelijk, aangezien er bij beslissingen van hogerhand altijd iemand is die zich tekort gedaan voelt, en dat prompt vertaalt als ‘oneerlijk’.

Politici
Een directe weerslag is, dat politici proberen te vermijden groepen mensen ‘en bloc’ voor het hoofd te stoten. Dat dit denken op een bijzonder korte termijn is, kan iedereen zien die even doordenkt, maar moderne politici hebben denken op termijnen dan voorbij de eerstvolgende verkiezingen niet als eerste zorg. Het zit eenvoudig niet in hun programmering.

Deze preventitis-aanpak domineert sinds een jaar of 30 het openbaar bestuur, en de gevolgen zijn sinds 2001 in volle wasdom te bewonderen, al schijnt niemand te beseffen wat de oorzaak is. Dat veel politici in hun handel en wandel tijdens hun respectievelijke carrières zelf volop het slechte voorbeeld geven vergroot het probleem onevenredig, omdat daarmee wordt geïllustreerd waarom ze niet in staat te zijn er op overtuigende wijze iets aan te doen.

Een gevolg van het daardoor ontstane wantrouwen ten opzichte van politici is, dat het eerdere bestaan van nieuwe politici publiekelijk onder een vergrootglas wordt gelegd. Helpt dat? Natuurlijk niet. Politiek is bij uitstek een vak waarin je mensen met levenservaring nodig hebt. Er zijn niet veel mensen met voldoende levenservaring die zonder schrammetjes het stadium van politieke rijpheid bereiken. Het enige effect is het vergroten van het legioen besluiteloze grijze muizen. Die elkaar vervolgens ook nog eens met grijze-muizen-normen de maat gaan nemen.

Opvoeding
Cultureel gerelateerde eerlijkheid (zoals door mensen ervaren) is gebaseerd op een geslaagde conditionering met normen en waarden tijdens de opvoeding. Daaropvolgend is het noodzakelijk, dat de maatschappelijke leiding de fakkel overneemt door het goede voorbeeld te geven.

Om effectief te zijn, dient er een zekere consensus te zijn aangaande wat als maatschappelijk eerlijk wordt beschouwd. Als je nu in Nederland om je heen kijkt, is die consensus ver te zoeken. Dat heeft veel te maken met de vrijheid/blijheid, c.q. die in de opvoeding van kinderen wordt beleden, maar eveneens met de verschillende uitgangspunten die bij de opvoeding van de kinderen wordt gehanteerd.

Een normen en waarden-offensief – hoe sympathiek ook – zoals premier Balkenende indertijd begon was volstrekt kansloos, omdat het de basis van het probleem niet aanpakte: het ontbreken van een doordachte manier waarop kinderen op school gevormd worden in een uniforme culturele omgang met elkaar. “Lief zijn voor elkaar” is daarin een goed bedoeld, maar contraproductief uitgangspunt.

Conclusie
Mensen die hopen dat de huidige politieke chaos van korte duur zal zijn doen aan wishful thinking. Daar zijn meer argumenten voor, maar zoals ik in dit stuk betoogde aangaande de mentale gesteldheid van de gemiddelde Nederlander, er is een min of meer uniform gevoelde eerlijkheid noodzakelijk alvorens we ergens zullen komen.