De minister van buitenlandse zaken van het Vaticaan heeft zich tegen de toetreding uitgesproken van Turkije tot de Europese Unie.

Bij dezelfde gelegenheid sprak deze minister zich, hoewel dat geloof ik helemaal niet aan de orde is in het Europese beraad, ook uit tegen toetreding van Israël en Rusland. Al deze landen zijn geheel of voor een belangrijk deel buiten Europa gelegen dus op zich is een dergelijk standpunt goed verdedigbaar. Dat blijkt echter niet de reden te zijn; de vertegenwoordiger van de paus waarschuwt tegen opname in de EU van deze landen omdat ze zo’n slechte record hebben op het terrein van de mensenrechten en niet christelijk zijn, c.q. niet tot het Latijnse christendom behoren.

Dat klinkt wat eigenaardig als boodschap van een organisatie die in de loop der eeuwen zelf zo’n bedenkelijke record heeft gevestigd op het terrein van de mensenrechten. Nog in de twintigste eeuw was de kardinaal Pacelli, de latere Pius XII, de instigator van een concordaat, een regeling tussen Hitler en de katholieke kerk, waarbij die partijen elkaar over en weer levensruimte verschaften. In het verlengde daarvan heeft genoemde Pacelli, eenmaal paus geworden, geen hand uitgestoken om de holocaust te verhinderen of zelfs maar de Italiaanse Joden in bescherming te nemen. Polen, waar een van de vorige pausen vandaan kwam, telde in de tweede wereldoorlog meer katholieke oorlogsmisdadigers dan Israël inwoners telt. In de jaren die nu achter ons liggen heeft het Vaticaan in het publiek niets gedaan om de terreur van de Maffia, de IRA of van de Baskische ETA te bezweren, ofschoon de leiders en de leden van deze organisaties voor een belangrijk deel kerk gaande katholieken zijn.

Waarom moet een Vaticaanse prelaat Israël verwijten te maken over het schenden van mensenrechten als hij de vertegenwoordiger is van een organisatie die in haar syllabus errorum nog maar anderhalve eeuw geleden de eerbied voor democratie en mensenrechten officieel tot een vergissing heeft bestempeld[1].

Ook Turkije zal niet blij zijn op zijn mensenrechten record te worden aangesproken door de organisatie die met haar inquisitie nog in de zeventiende eeuw mensenverbrandingen uitvoerde. Die in Spanje waar voor het eerst in de Nieuwe Tijd een ethnic cleansing werd georganiseerd de staatskerk was, in dezelfde tijd dat Turkije joden en andere vluchtelingen gastvrij opving en onderdak verschafte.

Rusland mag dan zeventig jaar communistisch zijn geweest, voor de rest van zijn bestaan was en is het christelijk. Niet Latijns, maar orthodox christelijk, net als Griekenland en een aantal andere voormalige Turkse gebieden in Oost Europa. Food for the goose is food for the gander, zegt het Engelse spreekwoord en als Griekenland en andere Balkanlanden in de Unie mogen, dan ook de landen van het Russische patriarchaat.

Er is wel iets voor te zeggen om de Europese Unie te beperken tot het Latijnse christendom, dat wil zeggen: tot de protestantse en katholieke naties. Maar in dat geval zou ik een stap verder gaan en de unie beperken tot uitsluitend de voormalige protestantse naties, tot het gebied waar de Kantiaanse Verlichting met democratie en mensenrechten oorspronkelijk vandaan komt. De bestaande gemeenschap zou dan in twee of liever in drie stukken zijn te verdelen, humanistisch, katholiek en orthodox. Als het om culturele verschillen gaat en Europa het gebied van democratie en mensenrechten is, dan zijn de verschillen tussen humanistisch (het voormalige protestante deel) en katholiek even aanzienlijk als die tussen humanisten en orthodoxen. Met de joden hadden de protestanten de achtergrond van Oude Testament en Thora gemeen, een achtergrond die in het katholieke geloof altijd een heel ondergeschikte rol gespeeld heeft.

Israël heeft, om het maar even kort samen te vatten meer recht op een plaats in de westerse samenleving dan een verouderd instituut als de kerk van Rome. Of dat noodzakelijk ook een plaats in de EU moet zijn is een andere kwestie, maar de argumenten om de genoemde landen buiten te sluiten kunnen ook tegen een aantal van de bestaande leden en kandidaat-leden worden gebruikt.

---

1. Vergissing nr 80 uit de syllabus errorum: de kerk moet zich verzoenen en een compromis sluiten met de vooruitgang, het liberalisme, en de moderne beschaving.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp