Toon Kasdorp herinnerde zich van de Baltische Landen vooral het handzame goede formaat en de culturele veranderingen van na WW2.

Ik vind het wel een goed formaat, dat de Baltische landen hebben. Nederland of de Benelux qua oppervlakte en dan niet meer dan twee of drie miljoen inwoners. Dat is overzichtelijk.

Het klimaat is er wat killer in de winter dan hier, maar alles bij elkaar is het er goed te doen. In de middeleeuwen hadden we hier in Nederland veel contact met de Baltische landen. De Oostzeehandel was in die tijd onze belangrijkste economische activiteit. Bij de oude pakhuizen in Amsterdam kom je de Baltische namen in overvloed tegen.

Ze beginnen ten noorden van Polen. Helemaal in het zuiden ligt een klein land dat nog steeds niet zelfstandig is geworden, na de val van het communisme. Dat is het oude Oost Pruisen met als hoofdstad Koningsbergen, dat zo ten onrechte door Moskou in Kaliningrad is herdoopt. De oude Duitse bevolking is aan het einde van de Tweede Wereldoorlog gedeeltelijk gevlucht, gedeeltelijk door de Russen gedeporteerd of uitgemoord en verhongerd. Het veroverde land spreekt nu Russisch en is ook qua bestuur en cultuur Russisch geworden, hetgeen zeggen wil: slecht georganiseerd en corrupt.

Koningsbergen was ooit een van de mooiste steden in het Baltische gebied en aan het oude deel van de stad is dat hier en daar nog wel te zien. Voor het overige zijn eerder de buurlanden aan te raden als vakantiebestemming. Kaliningrad is een enclave van Rusland in het beschaafde deel van Europa. Je kunt in de Baltische landen overal redelijk goed met Engels terecht maar voor Kaliningrad geldt wat ook de rest van Rusland zo moeilijk bereisbaar maakt: je betaalt er in roebels en moet er bij voorkeur Russisch spreken of in je hotel blijven en van daaruit georganiseerde tripjes maken.

Estland is lid van de EU en van de NAVO. Het ligt aan de andere kant; het is de buurman van Finland aan de overzijde van de Finse Golf en spreekt een aan het Fins verwante taal. Aan de landzijde grenst het aan Rusland en Letland. Estland is ooit bezit geweest van de Duitse Orde en in de grote steden als Tallinn is daar nog veel van terug te zien.

De burgerij in de steden is Duits van cultuur en Luthers van godsdienst of was dat voor ze in de Tweede Wereldoorlog door de Russen werden gedeporteerd en uitgemoord. Nu wordt in het land ook veel Russisch gesproken. Voor de oorlog maakte Russisch sprekenden 10% van de bevolking uit. Na de oorlog liep dat op tot ruim dertig procent.

De grootste Baltisch-Duitse kerkhoven Kopli en Mõigu, die al sinds 1774 bestonden, zijn door de Sovjets volledig verwoest. De relatie tussen Russisch-sprekende en de autochtone bevolking is niet fantastisch, maar doordat ook de Russische kinderen nu Ests op school leren verbetert dat intussen wel. Wat daarbij ook een belangrijke rol speelt is de sterk toegenomen welvaart.

Letland ligt tussen Estland Rusland en Litouwen. Het bestaat uit vijf regio’s: Riga, Koerland, Midden Lijfland, Semgallen en Letgallen. De naam Latvija voor Letland komt van de oude Letgallen, een van de vier Indo-Europese Baltische stammen, die samen met Koeren, Selen en Semgallen de etnische basis vormen van het land.

De grootste plaats van Letland is Riga met ruim 700.000 inwoners. Andere grote plaatsen zijn Daugavpils (Dünaburg) met ruim 100.000 en Liepaja ( Libau) met 85.000 inwoners. 63% van de bevolking bestaat uit Letten en 27% uit Russen. Etnische Duitsers, die vroeger een belangrijk deel van de bevolking uitmaakten, vooral in de steden, zijn zo goed als verdwenen. Standbeelden, monumenten, historische gebouwen met Duitse opschriften werden vernield of aangepast. Op het grote kerkhof van Riga, de belangrijkste begraafplaats van Baltische Duitsers in Letland is de overgrote meerderheid van de graven vernield.

Van de ca 2.000 adellijke landhuizen is de helft totaal vervallen. Alleen de gebouwen die een publieke functie kregen, zijn behouden gebleven. Met name het fraaie paleis van de hertogen van Koerland in Rundale (Ruhenthal) is gelukkig behouden gebleven als regeringsgebouw. Alles bij elkaar is het begrijpelijk dat de Balten zich door de Russen bedreigd voelen en de symbolische aanwezigheid van de NATO troepen in de regio als heel geruststellend ervaren.

Litouwen heeft een wat andere geschiedenis dan de rest van Baltische landen. Het is ooit een groot rijk geweest dat zich uitstrekte tot aan de Zwarte Zee. Het nu de grootste van de Baltische landen en heeft behalve met Letland en Estland ook nauwe banden met Polen. Er wonen ongeveer drie miljoen mensen en die zijn overwegend rooms katholiek. De taal is Litouws, een variant van het Baltische maar er leven Poolse, Russische en Wit-Russische minderheden met hun eigen taal.

In Litouwen ligt de Memel die U kent uit het Duitslandlied: Von der Maas bis an die Memel, von der Etsch bis an den Belt, Deutschland, Deutschland über alles, über alles in der Welt! Persoonlijk ben ik niet zo dol op het Duitslandlied en ook niet op Litouwen, maar het is een mooi land. Het kasteel en plaatsje Trakai, ten westen van Vilnius zijn een aanrader. Vilnius met 529.000 inwoners, Kaunas met 304.000 Klaipėda met 157.000 Šiauliai met 106.000 en Panevėžys, met 96.000 inwoners zijn de grote steden. Wat U zal verbazen, maar het is echt waar: in Litouwen bevindt U zich in het geografische centrum van Europa (dat formeel de Oeral als oostelijke grens heeft).

Litouwen heeft één grote beroemdheid voorgebracht. Jozef Rzn Heifetz was afkomstig uit Vilnius, Litouwen, wat indertijd een onderdeel was van Tsaristisch Rusland. Heifetz was een wonderkind. Technisch de beste violist ooit, al voor hij dertien was. Dat kan nu weer in zijn volle omvang worden vastgesteld nu de oude opnames met moderne technieken zijn gezuiverd van ongerechtigheden. Perfectie is vreemd voor een viool, je moet er aan wennen, maar Heifetz speelde inderdaad perfect. Dat komt vooral tot uiting in de laat romantische concerten, die door componisten werden geschreven die zelf niet zulke goede violisten waren en die daarom zaken componeerden die eigenlijk niet kunnen op de viool, zoals Brahms en Sibelius, maar Heifetz speelde het allemaal wel.

Perfectie is vreemd. Het leven speelt zich af tussen chaos en perfectie en het laatste heeft daarom iets levenloos, iets saais ook wel. Heifetz speelde misschien daarom imperfecte muziek het beste. Niet Beethoven, Bach of Tsjaikovski, maar het Brahms vioolconcert, groots, maar imperfect. Tot zover Litouwen en de Baltische landen. Toch eens heen gaan als U in de gelegenheid bent.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp