Er wordt weer gepraat in Duitse regeringskringen. Het aftreden van Angela Merkel als bondskanselier van Duitsland is nog niet geformaliseerd. Toch staat als uitkomst vast, dat ze vertrekken zal. Omdat haar migratiepolitiek niet meer wordt gepruimd. Alle politieke manoeuvres van dit moment ten spijt.

In Duitsland was er afgelopen weekend koortsachtig overleg tussen partijen, braken veel analyses in media los en zocht men naar een oplossing die kool en geit zou sparen. Heeft de Oost-Duitse geit teveel van de West-Duitse kool gevergd? Alle grappen daar gelaten, dit weekend begon iedereen te begrijpen dat wat begon als een conflict tussen bewindslieden snel is geëvolueerd naar een discussie over het leiderschap van Angela Merkel als bondskanselier van Duitsland. En na 13 jaar (bijna net zo lang als Konrad Adenauer) is daar alle reden toe. De wijze waarop Merkel minister Seehofer bruuskeerde door zijn plannen de asielmigratie te beteugelen botweg te verbieden, een paar dagen voor hij ze presenteren zou.

Aangezien Seehofer van geen wijken weten wil, en zijn CSU pal achter hem staat, zocht Merkel uitwegen. Dit weekend werden er achtereenvolgens twee afgeschoten. Allereerst was daar de poging alles op de Europese baan te schuiven. Vrijdag kwam het bericht dat Merkel aanstuurde op een ingelaste EU-top over de asielmigratie. Ongetwijfeld zou dat vergezeld gaan van een waar bombardement aan eisen en lokkertjes aan Polen en Hongarije (als belangrijkste leden van de Visegradgroep) om de verdeling van EU-wege eindelijk rond te breien.

Extra EU-top?
Reeds zaterdag werd tegen gesproken dat een dergelijke top zelfs maar een optie was geweest. Vertaling: veel EU-leiders zagen er niets in, en lijken te hopen dat merkel in eigen land gedwongen wordt op dit punt bakzeil te halen. Het is belangrijk dit in gedachten te houden, want het laat zowel zien hoe dominant de mening van de bondskanselier in de EU doorwerkt, als hoezeer men dat zat is.

Zondag kwam een tweede uitweg kort aan bod. Angela Merkel kreeg een aanbod van de Grünen (foto bovenaan: in overleg met leidster van de Grünen) om haar in de Bondsdag hulp te verschaffen. Dit zou neerkomen op een vervanging van de CSU in de coalitie door de Grünen. Is dat realistisch? In zekere zin: de geschiedenis leert dat de val van een kabinet of de Duitse kanselier niet betekent dat er nieuwe verkiezingen komen. Ergo, als een kabinet valt, is het gebruikelijk een nieuwe coalitiepartner te zoeken en door te regeren. In de geschiedenis van de Bondsrepubliek zijn nooit eerder vervroegde verkiezingen gehouden als een kabinet òf een bondskanselier viel. Maar beide tegelijk is nog nooit voorgekomen, en dat is wat nu te gebeuren staat.

Breuk CDU en CSU
Maar een dergelijke manoeuvre richting Grünen zou niet alleen de definitieve breuk tussen CDU en CSU bewerkstelligen, maar ook leiden tot een revolte binnen de CDU tegen Merkel. Er zijn voldoende CDU’ers die kritisch zijn over Merkels asielmigratiebeleid om haar alsnog ten val te brengen, en een overstap naar steun van de Grünen zou die ontwikkeling op gang brengen.

Intussen is er weer het lijk van een tienermeisje ontdekt. Het gaat maar door, en elk nieuw lijk is opnieuw een nagel in Merkels politieke doodskist.

Zoals ik aan het begin van dit stuk al opmerkte: er wordt weer gepraat. Binnen de CSU wil men haar twee weken geven op haar schreden van confrontatie terug te keren, zo meldde Bild zondag. Maar het aftasten van alternatieven vooraleer je met de CSU praten gaat dunkt mij een kardinale fout van Merkel te zijn geweest. Nu alsnog willen doorregeren met de CSU betekent genadebrood eten van Seehofer, die overigens een ruime meerderheid van de Duitsers achter zich heeft.

SPD
Ook belangrijk om te benadrukken: coalitiepartner SPD heeft zich tot op heden muisstil gehouden over dit conflict binnen de christendemocraten. Dat is niet voor niets. Ook binnen de SPD zijn voldoende mensen die kritisch zijn over de ongebreidelde asielmigratie, en is meer steun voor Seehofer’s plannen dan je op partijpolitieke gronden zou verwachten.

Daar komt nog iets bij: het is hoogst onwaarschijnlijk dat de SPD staat te trappelen om de Grünen de coalitie binnen te halen. Wan dat zou betekenen dat zij bij de eerstkomende verkiezingen van het dan zittende kabinet electoraal de middenpositie zou moeten verdedigen. Dat is nooit een benijdenswaardig uitgangspunt, en de SPD heeft nog steeds de pretentie het grote alternatief voor CDU/CSU te zijn. Nu de Grünen het kabinet binnenhalen garandeert bijna dat over vier jaar opnieuw een CDU’er bondskanselier wordt. Vanuit partijpolitiek standpunt bezien kan de SPD daar niet mee akkoord gaan, ook al is haar electorale positie nu uiterst zwak. Dat toonde de peiling van dit weekend:

Het is met Merkel als bondskanselier gedaan, en eigenlijk is dat heel snel gegaan. Het bewijst maar weer eens dat als men het over je begint te krijgen als iemand die op het toppunt van haar macht staat, het einde nabij is. Als dit 4e kabinet-Merkel niet deze week al valt, zal zij binnenkort toch opzij moeten stappen. Een kanselier die aan een touwtje zit is in niemands belang.

---

Meer lezen over de Merkel-crisis, Duitsland en haar verkiezingen en de CSU, onder andere analyses eerder deze week? Op VoL vindt u het.