Afgelopen weekend werden er twee referenda gehouden die zowel voor de landen waar ze werden gehouden, als voor het fenomeen referendum, van groot belang zijn.

Hongarije
Het Hongaarse referendum over het weigeren door de Hongaarse reegring van het aankomende EU-decreet om islamitische migranten over de gehele EU te kunnen verspreiden zal in ieder geval nog lang nagalmen. Al was de opkomst (42%) te laag om de vereiste 50% te halen, de stemming dat 96% met de regering meestemde was een bijna stalinistische uitslag die illustreert hoezeer de Hongaarse bevolking op dit punt achter haar regering staat. De EC heeft hiermee een nieuwe steenpuist ontwikkeld, want de komende jaren zal Orban er met gezag op kunnen teruggrijpen als hij dat nodig vindt. Effectief is het spreidingsbeleid daarom al voor het gestart is failliet.

Politiek zal dit betekenen dat de meeste Oost-Europese staten zich bij het Hongaarse voorbeeld zullen aansluiten. Minder opzichtig wellicht, maar wetend hoe de bevolking er naar kijkt – want de publieke opinie in Oost-Europa is nu eenmaal realistischer dan in West-Europa. En altijd liggen er verkiezingen in het verschiet. Het Hongaarse referendum werd door de regering gewonnen, omdat zij een goed beeld heeft van de heersende stemming onder de Hongaren, en toonde dat zij haar steun vroeg om die mening internationaal te verdedigen. Een regering die zo handelt zal niet snel een referendum verliezen.

Colombia
Daar staat het referendum dat de Colombiaanse regering geheel onverwacht verloor tegenover. Het vredesverdrag met de FARC-rebellen werd met miniem verschil (50,22% – 49,78%) afgewezen. Het laat zien dat het karakter van het onderwerp er in een referendum toe doet, en dat de politieke omstandigheden van het moment een bepalende omslagfactor kunnen zijn. Vredesverdragen zijn per definitie ongeschikt om in referenda te behandelen: niet eens zozeer om dat de inhoud te complex is, zoals CNN beweert over het Colombiaanse referendum. Wil het Colombiaanse volk vrede? Ik kan me niet voorstellen dat men na vijftig jaar burgeroorlog nog enthousiast over deze oorlog is (iemand wel?) Zonder de precieze inhoud van het vredesverdrag te kennen, durf ik er mijn hand voor in het vuur te steken dat dit verdrag niet alleen goed is omdat het vrede zou brengen, maar ook omdat het fenomeen FARC op deze wijze zal verdwijnen zonder veel sporen na te laten. Guerilla-bewegingen die reguliere partijen worden zonder direct de macht over te nemen verdwijnen eenvoudig. Het is de oorlog die zo’n beweging bijeen houdt – als de vrede uitbreekt is desintegratie een onvermijdelijk resultaat.

Om in Colombia dat referendum te winnen had men daarom niet de letterlijke inhoud voor moeten leggen, maar het principe: oorlog of vrede. Dit is welbeschouwd precies wat de Hongaars regering deed, en waarvoor referenda bij uitnemendheid geschikt zijn. Het vak van politicus is om zo’n uitspraak vervolgens netjes uit te werken.

Nederland
Als we dit vergelijken met het GeenPeil-referendum van 6 april, dan valt op, dat GeenPeil qua vraag sterk leek op het Colombiaanse referendum, maar dat wat door de Nederlandse bevolking werd beantwoord sterk deed denken aan het Hongaarse. Dit is precies wat de regering-Rutte bij hoog en bij laag heeft ontkend, maar onmiskenbaar was dat 6 april een reprise was van dat referendum in 2005, toen de Nederlandse bevolking de ‘Europese grondwet’ met grote meerderheid wegstemde. Om vervolgens door de regering-Balkenende bedrogen te worden.

Gaan de tegenstanders van referenda dit een interpretatie noemen? Afgezien van mensen die daarbij professioneel baat hebben ken ik niemand die deze lezing van 6 april ontkent. Dat maakt trouwens de geldigheid van de uitgebrachte stemmen niet minder, aangezien het een stem tegen eenzelfde principe was als wat in 2005 werd weggestemd. Wat ter discussie stond was hetzelfde EU-gedrag waarvan men al in 2005 aangaf verschoond te willen blijven. En waar Rutte c.s. opnieuw proberen zullen zich onderuit te wriemelen. Maar dat zei ik vanmorgen al voldoende uitgebreid.