De verwoesting van Dresden in de Tweede Wereldoorlog was een oorlogsmisdaad. Daar bestaat eigenlijk ook bij de voormalige geallieerden geen twijfel meer over.

Er wordt in de geschiedenisboeken overwegend beschaamd over gezwegen. Over de bombardementen op Hiroshima en Nagasaki kun je nog aarzelen, maar het bombardement van Dresden had geen enkele militaire betekenis. De stad was cultureel van groot belang en zat bovendien vol vluchtelingen die daar juist naar toe getrokken waren omdat het er veilig leek. De vuurzee die als gevolg van het bombardement ontstond was de meest vernietigende uit de hele wereldoorlog, erger dan in de atoombom steden in Japan en het aantal doden was navenant.

Op het eerste gezicht kon het niet anders worden gezien dan als een bewust terreurbombardement. Maar bij nader onderzoek blijkt het anders te liggen. Het bevel was niet gegeven om Duitsland te terroriseren, maar om een heel andere reden. Het geallieerde commando voor de bombardementen in Duitsland had een enorme organisatie met vliegtuigen, crews, voorraden, toeleveranciers et cetera ter beschikking. Het was de taak van de bevelhebber om dat apparaat aan het werk te houden en dit gebeurde op een voorgeprogrammeerde manier. De te bombarderen doelen werden aangereikt door een geautomatiseerd systeem, dat wel iets had van een moderne computer. Het systeem was als het ware uit de zinnige militaire doelen gelopen. Er was eenvoudig niets meer in Duitsland dat voor een massaal bombardement in aanmerking kwam, maar het bevel om het bestaande apparaat voor het selecteren van bombardementsdoelen af te tuigen was nog niet gegeven. Van het commando werd verwacht dat het functioneerde, dat het dingen deed en die deed het dus.: Dresden was als doel next best in het systeem en de stad werd om deze bureaucratische reden gebombardeerd.

De Brits-Amerikaanse militaire luchtvaart aan het einde van de Tweede Wereldoorlog was een uitstekend georganiseerd en heel gespecialiseerd apparaat. Het was maar voor een ding geschikt. Dat was het bombarderen van doelen in Duitsland, en dat deed het. Er zijn veel apparaten in de moderne wereld met een vergelijkbare omvang en mate van specialisatie. Machines die als het ware automatisch werken en waar niemand echt meer controle over heeft. Hoe efficiënter apparaten zijn, hoe minder menselijke beslissingsmomenten er worden ingebouwd, hoe groter de gevolgen kunnen zijn als er iets fout loopt.

Een voorbeeld van een efficiënte mammoetorganisatie waar nauwelijks menselijke beslissingen meer aan te pas komen is het internationale bankwezen. De financiële crisis waar we nog steeds midden in zitten is er een gevolg van. Een ander voorbeeld is de internationale nieuwsvoorziening. Wie wil weten hoe die werkt die moet het boek lezen van Joris Luyendijk, dat heet Het zijn net Mensen, Beelden uit het Midden Oosten.

Doordat nieuws onder hoge tijdsdruk moet worden geproduceerd door kranten en televisiestations die elkaar onderling beconcurreren maakt iedereen gebruik van de efficiënte nieuwstoelevering van een beperkt aantal grote persbureaus. Die bepalen wat nieuwswaardig is en stellen ook het format vast. De correspondenten ter plaatse vullen in en als er geen vulsel te vinden is dan wordt het gefabriceerd. De cameraploegen zijn duur en hebben geen tijd om te wachten tot de menigte die ze willen filmen zich verzameld heeft. Daarom maken ze zelf ter plekke een menigte en nemen die zo op dat het lijkt alsof er tien keer zoveel mensen zijn als in werkelijkheid. Hetzelfde interview wordt twintig keer gegeven, steeds door dezelfde persoon aan een andere correspondent, omdat hij de enige ter plekke is die Engels spreekt en de correspondent de plaatselijke taal niet beheerst. De redactie thuis moet rekening houden met de vooroordelen van lezers en adverteerders, heeft zelf ook vooroordelen en wil daarvan afwijkende berichten niet hebben. Van alles en nog wat bepaalt de inhoud van de nieuwsvoorziening, maar niet de relevantie van de feiten.

Wat we te zien krijgen wordt bepaald door de mogelijkheden van het apparaat. Dat leidt ertoe dat er steeds vaker hetzelfde komt en het gaat vervelen. De mensen zijn op den duur niet meer in nieuws geïnteresseerd en zappen weg bij de zoveelste crisis in het Midden Oosten. Ze weten intussen wat ze te zien krijgen, namelijk hetzelfde als al die vorige keren, met dezelfde kunstmatige verontwaardiging en andere ingeblikte emoties. Het publiek geeft op den duur de voorkeur aan ander amusement.

Luyendijk, die geen journalist maar Arabist is van opleiding, had er op den duur genoeg van om ons te belazeren en kapte. Als relatieve buitenstaander die nog een beetje afstand had weten te bewaren, kon hij ons in zijn boek een overtuigend beeld geven van de manier waarop wij door correspondenten en andere nieuwsbrengers in het ootje worden genomen. Zijn collega’s namen het hem niet in dank af, maar dat hij gelijk heeft is onmiskenbaar. Wie er even bij stil staat en er over nadenkt ziet dat het niet anders kan. Het systeem van nieuwsverschaffing graaft zelf de kuil waar het invalt; het loon van de efficiency.

---

Dit artikel verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp