Het demonstratierecht blijkt voor veel mensen een moeilijk concept. Zowel politie als MSM zitten er mee in de knoop. Niet voor het eerst, constateert Renzo Verwer.

PEGIDA Nederland wilde de laatste weken enige malen demonstreren tegen de islam. En om de actie extra kracht bij te zetten: bij een Eindhovense moskee in de straat. En iedere keer werd de toestemming geweigerd door de Eindhovense burgemeester, die dat deed met een beroep op de veiligheid. Eerder al liep een Pegida-actie uit op vernielingen en rellen … door tegendemonstranten.

Er wordt wat lacherig over PEGIDA gedaan, en velen lijken ook de verhindering van de demonstratie niet helemaal serieus te nemen. Of men roept ‘haatzaaiers hoef je geen gelegenheid te geven voor een demo’. Maar het raakt aan de fundamenten van onze democratie als we tegenstanders de gelegenheid geven een demonstratie te verhinderen. En als de een Pegida niet wil laten demonstreren, dan wil een volgende overheid (of actiegroep) misschien antizwartepiet-manifestaties of pro-homo-demo’s verbieden – en dan met hetzelfde recht!

Hoe zit het met ons demonstratierecht?

Ik schreef er vorig jaar over voor The Postoffline en druk het bij deze nog eens af:

‘God hates fags’. 

Teksten als deze toonden de leden van de Westboro Baptist Church bij begrafenissen van in Irak gesneuvelde Amerikaanse militairen. Deze sekte ziet de dood van de soldaten als een straf van God; Amerika heeft volgens hen een te liberale houding tegenover homoseksuelen. De smakeloze demonstraties moeten enorm pijnlijk zijn voor de nabestaanden. Diverse Amerikaanse staten namen maatregelen dat de kerk niet bij begrafenissen mocht demonstreren.

Het gedrag van de sekte morrelt aan de grenzen van de vrijheid van meningsuiting?

De kwestie van het recht om te demonstreren kwam in 2011 voor het hoogste Amerikaanse gerechtshof. En dat sprak uit dat de kerk mocht demonstreren. Opperrechter John Roberts jr. beriep zich op het first amendment van de Amerikaanse grondwet: ‘Het Congres zal geen wet aannemen die (…) de vrijheid van meningsuiting of de persvrijheid beperkt’. Roberts concludeerde dat de natie heeft gekozen om ook pijnlijke uitspraken te beschermen. ‘Wij kunnen op die veroorzaakte pijn niet reageren door de sprekers te bestraffen.’ Soms beschermen politie-agenten de kwetsende demonstraties van deze kerk.

In Nederland valt iets anders op: een actieve bemoeienis van agenten met de inhoud van demonstraties. Er zijn twee grote taboes: monarchie en islam. Bij acties tegen de monarchie bijvoorbeeld werd activiste Joanna van der Hoek gearresteerd. Ze hield een bordje omhoog met de tekst “Ik ben geen onderdaan”.

Ook Edwin Wagensveld van Pegida Nederland is een groot uitdager van het gezag. Of hij wordt van een demonstratie weggevoerd omdat hij een varkensmuts draagt, omdat hij een spandoek toont waarop een hakenkruis in een prullenbak wordt gegooid, dan weer omdat hij een interview geeft op een plek waarvan de politie vindt dat dat niet mag. Altijd grijnst hij als hij gearresteerd wordt of uitlegt waarom hij gearresteerd is. Wagensveld lacht omdat hij weet dat hij Antifa en de politie op de kast jaagt, én omdat hij beter op de hoogte is van de wet dan de politie, de media, en ook veel burgemeesters. Want hij mag om bovengenoemde redenen helemaal niet gearresteerd worden.

Pegida provoceert. Dat doet denken aan…

Provo, een beweging in 1965 opgericht – en in 1967 weer opgeheven – door onder andere Roel van Duijn. Provo kaartte zaken als milieuverontreiniging aan, maar speelde vooral met de autoriteiten. Zo deelde provo Koosje Koster bij een happening krenten uit aan voorbijgangers. Een politieman arresteerde haar. Na het verbieden van bepaalde teksten op spandoeken (zoals “vrijheid van meningsuiting”) showden enkele provo’s een totaal wit spandoek. Ook zij kwamen vast te zitten. Een politiecommandant zei later dat de politie geen antwoord had op dergelijke ludieke acties.

Wij wisten niet waar dat allemaal om draaide en of je dat nou serieus moest nemen. En als je in uniform geen houding kunt bepalen dan wordt het wel heel moeilijk. Het enige antwoord was toen dat Koosje werd gearresteerd.

Uiteindelijk moesten de verantwoordelijke politiecommissaris en de Amsterdamse burgemeester Van Hall het veld ruimen. Hoogleraar politicologie Meindert Fennema zei een tijdje terug:

Wagensveld heeft de strategie van de Provo’s overgenomen. De politie pesten met ludieke acties. Politie en journalisten raken daarvan in de war.

En ook de politici en media (zelfs Powned) zijn verward, want die weten niet hoe hard ze ‘schande’ moeten roepen als Pegida op een toekomstig bouwterrein voor een moskee een houten kruis met varkensbloed besmeurt. Of als de patriotten aankondigen een barbecue te willen houden bij de ingang van een moskee.

Demonstreren is een grondrecht. De autoriteiten (in dit geval de burgemeester) kunnen alleen overgaan tot een verbod als er gevaar is voor de openbare orde, het verkeer of voor de gezondheid. Een burgemeester gaat niet over de inhoud van een protest.

Rick van Amersfoort van onderzoeksbureau Jansen & Janssen zegt:

Protesteren in Nederland wordt gezien als openbare orde probleem. De politie is een mbo-organisatie zoals juristen van de nationale politie ons uitleggen. Een doe-club. Dus als je een bord omhoog steekt, kun je verwachten dat een agent iets zegt over de tekst of om je ID vraagt of zegt dat je daar niet mag staan.

Een onderzoek onder Nederlandse agenten in 2015 wees uit dat een groot deel van hen niet exact wist wanneer iemand aangehouden mocht worden. Agenten zijn gericht op consensus, maar bereiken vaak het tegenovergestelde: een rel. Een mooie illustratie daarvan is een gebeurtenis bij een veganistisch festival (2018) in Amsterdam.

Iemand was bij de ingang daarvan een groot stuk rauw vlees aan het eten. Omstanders namen aanstoot en belden de politie, die de persoon verzocht weg te gaan. Maar aanstoot nemen, gekwetst zijn, daar gaat de wet niet over! – al heerst dat misverstand bij veel mensen.

Iemand die dit WEL doorheeft (en veel beter dan de zo bewierookte oud-burgemeester van Amsterdam Eberhard van der Laan, die zich zelfs met de inhoud van demonstraties ging bemoeien) is Ahmed Aboutaleb. De burgemeester van Rotterdam gaf toestemming aan Pegida om schuin tegenover een moskee te demonstreren en barbecue’en. Ook liet hij de demonstratie beschermen door de politie. Pegida blies de demonstratie uiteindelijk af omdat de politie de veiligheid niet kon garanderen. Aboutaleb legde zijn keuze uit: ‘De rechter heeft gezegd: de demonstrant moet in de buurt zijn van het object waar hij bezwaar tegen maakt. Daarom geef ik al jarenlang toestemming voor een demonstratie tegen abortus bij de abortuskliniek in Rotterdam. Ook giftige boodschappen moeten geuit kunnen worden. Dat is de rijkdom van een democratie.’

Provo is al lang ter ziele, maar zette thema’s als duurzaamheid, economie en demonstratierecht op de kaart. Pegida doet dat ook weer met de islam en het demonstratierecht. Aboutaleb in de Rotterdamse gemeenteraad: 

Pegida is met een onderzoek bezig naar wat allemaal mag.

Terug naar Amerika. Mag daar dan alles? Nee: de Verenigde Staten zijn een land waarin media ‘shit’ als ‘sh*t’ schrijven en over het F-word spreken. Waar nog steeds sommige romans uit bibliotheken geweerd worden omdat plaatselijke groepen, soms onder dreiging met geweld, bezwaar maken tegen ‘godslasterlijke passages’. En kranten uit respect voor gelovigen geen Charlie Hebdo-cartoons afdrukken.

De VS kennen zeker zelfcensuur. Maar als het er echt om gaat, staan het Hooggerechtshof en de grondwet pal voor de echte vrijheid van meningsuiting.

---

Dit essay verscheen eerder op het Blog van Renzo Verwer

Meer over Pegida vindt u op Veren of Lood hier.