De taak van een elite – waarom hebben we het daar nooit over? Omdat elites zich boven taken verheven voelen, of niet begrijpen dat een positie ook verplichtingen schept.

Hetgeen niet betekent dat een elite geen verplichtingen heeft. Of dat je het lidmaatschap van een elite ontkennen kunt. Toch is dat laatste precies wat onze huidige elite maar al te graag pretendeert te kunnen, dat lidmaatschap ontkennen.

De verhevenheid van een elite boven het volk wortelt in erkenning door het volk. Als niemand je erkent als – zeg – burgemeester, dan zul je weinig effectief met gezag om kunnen gaan om je positie uit te oefenen. Het lidmaatschap van een erkende elite helpt daarbij wel, maar is het werkelijk voldoende? Dat bewijst zich alleen in situaties waarin de nood aan de man komt. Wie dan leidt en door leiderschap een gemeenschap effectief door de problemen gidst kan zich beroepen lid van een elite te vormen.

We leven in een extreem complexe maatschappij, en dat zorgt voor het bestaan van diverse elites naast elkaar, waarbij de overlap soms maar beperkt is. De overlap tussen de bestuurlijke en de economische elites is heel beperkt, waarbij je je ook nog zou moeten afvragen in hoeverre als directeuren benoemde elites werkelijk de top binnen hun structuur vormen.  De CEO van Unilever Polman heeft dat recent tot zijn schade moeten ondervinden. Hij mocht dat bedrijf dan leiden, dat wilde niet zeggen dat hij al te veel bepalen kon. Als je Polman vergelijkt met succesvolle zakelijke leiders uit het niet al te grijze verleden valt op dat hij zichzelf vooral graag bewijzen wilde – voor hij daar in slaagde was hij weinig meer dan een omhooggevallen manager. En inderdaad – zo valt ook zijn vertrek te karakteriseren. Mislukt voor de vuurproef, en daarom vlot afgedankt.

Binnen politieke elites werkt dat weinig verschillend. Merk op, dat de band tussen Mark Rutte en Polman aangeeft dat geen van beiden al werkelijk de status van leider heeft bereikt, ondanks dat ze beiden onmiskenbaar deel uitmaken van de Nederlandse elite. Een positie bekleden is niet voldoende, het vermogen tot een zeker moreel leiderschap lijkt broodnodig. Ook al willen we daar tegenwoordig niet meer aan als noodzakelijkheid voor leiderschap, instinctief voelen we het toch zo. Doen wat je predikt is daar ook een onderdeel van – dat maakt dat Mark Rutte’s kansen op groot gezag na zijn premierschap niet heel hoog hoeven te worden aangeslagen.

Vergelijk dat eens met een Frits Bolkestein, en het wordt voor een Rutte pijnlijk. Het enige dat Ruitte enig gezag zou kunnen geven is dat hij vergeleken met sommige politiek voorgangers in Nederland niet speciaal ongunstig afsteekt (Lubbers de billenknijper, Kok vanwege zijn loopbaan als sociaaldemocraat en het vervolg, Balkenende door zijn politieke misrekeningen in 2010). Maar dat is eerder het drama van Nederland dan de verdienste van Rutte. Ook andere delen van de Nederlandse elite komen er een stuk minder goed af dan je zou mogen hopen van een groep waarvan je zowel zakelijk als moreel leiderschap verwachten mag. Het verval van een elite toont zich in het verval van haar gezag.