Mensen moeten mediawijs worden, om te voorkomen dat bij wet Big Tech het (alleen)recht krijgt op censuur.

In het 53e Dreigingsbeeld Terrorisme dat deze maand door de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) werd uitgegeven, blijft het dreigingsniveau gehandhaafd op niveau 3. Wat inhoudt dat een terroristische aanslag in Nederland voorstelbaar is. Daarbij zou de dreiging vooral komen vanuit het jihadisme, salafisme en rechts-extremisme. Polarisatie en wantrouwen tegen de overheid zou toenemen waarbij social media zou fungeren als blaasbalg.

Na 9/11 werden ook in Nederland (beleids)maatregelen getroffen en wetswijzigingen doorgevoerd ter bestrijding van terrorisme. In 2004 werd de Staf van de NCTV ingericht. Kort daarna werd Theo van Gogh vermoord, wat leidde tot de versterking van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD). Begin 2005 werd het eerste Dreigingsbeeld uitgebracht. Sindsdien leefden we, met uitzondering van een korte periode in 2007 en de periode van 2010 tot en met 2012 van beperkt dreigingsniveau, tot eind 2019 met een substantiële dreiging. Daarna is tot op heden het dreigingsniveau afgezwakt tot aanzienlijk.

Hoewel de NCTV vanaf maart 2018 spreekt over links- en rechtsextremisme, wordt vanaf februari 2019 ten opzichte van links zeer fors de nadruk gelegd op de dreiging van rechts-extremisme en -terrorisme. Links komt dan niet meer voor op de infographic en wordt veel minder genoemd in de periodieke dreigingsbeelden. Terwijl als je sec naar extremisme kijkt in Nederland, Van Gogh niet vermoord werd door (extreem)rechts, noch Pim Fortuyn. De activiste die ‘paf’ riep in relatie tot Baudet, kwam niet van rechts en de al jaren bestaande dreiging richting Wilders ook niet. Kick Out Zwarte Piet, Akwasi, Black Lives Matter, Antifa en Extinction Rebellion hangen linkse ideologieën aan en niet allemaal op een even vredige wijze. RaRa was in het verleden geen theeclubje op links.

De dreiging van links-extremisme zou door het NCTV dan ook minstens zo hoog mogen worden ingeschat als rechts. Wat nu echter gebeurt is dat mensen die aangeven dat deze ontwikkelingen een bedreiging zijn voor de samenleving per definitie worden weggezet als xenofoob, racistisch, discriminerend en/of klimaatontkenners. Wat het onwenselijke klimaat in Nederland creëert dat als deze ontwikkelingen radicaliseren het blijkbaar eerst letterlijk uit de hand moet lopen, voordat men een keer vanuit overheidswege ingrijpt, laat staan een grens trekt.

Vervolgens wordt zonder enige schroom in het laatste Dreigingsbeeld de uitgeverij Blauwe Tijger genoemd: “Zo doneert de ultraconservatieve uitgeverij De Blauwe Tijger, een doorgeefluik van anti-overheidspropaganda, nepnieuws en complottheorieën, geld aan een boerenactiegroep.” En daarmee kan iedereen weten dat het om Tom Zwitser gaat. Iedereen die verdacht wordt van criminele feiten, is pas schuldig als dat daadwerkelijk bewezen is, maar een uitgever die kritisch is over het functioneren van de overheid wordt aan het kruis genageld.

Terwijl als je de gang van zaken rond de toeslagenaffaire of de wijze waarop Groningers ook al jaren langdurig worden gefrustreerd met betrekking tot de aardbevingsschade aan hun woning, in ogenschouw neemt, best wel kritisch mag zijn over het functioneren van de overheid. Zijn al deze mensen dan ook een bedreiging voor de rechtsstaat? Het lijkt er dan toch meer op dat de dreiging juist vanuit de overheid komt. En dat is nog maar het topje van de ijsberg.

En als heeft meegewogen dat Tom Zwitser op de mailinglijst van Breivik stond, dan mag iedereen in Nederland hopen dat nooit een of andere gek je naam op zo’n lijst pent. Voor dat je het weet word je als staatsgevaarlijk aangemerkt. Ook Zwitser verdient dus een correcte behandeling en zolang hij geen strafbare feiten heeft gepleegd alle vrijheid net zoals ieder ander.

Verder zat Lubach afgelopen zondag inspiratieloos in de fabeltjesfuik. Zonder enige onderbouwing legde hij een verband tussen het dreigingsbeeld, de boze mensen op het Binnenhof, YouTube-filmpjes en Janet Ossebaard. Het is tenslotte dan ook maar satire, ‘who cares’ dat het niet klopt wat Lubach zegt. Als een wappie stak hij zijn middelvinger op richting de mensen van het Binnenhof en voelde zich heel wat. De niet-kritische kijker zag dat het goed was en knikte op zijn wappies mee.

Lubach insinueerde dat al die boze mensen hele dagen achter hun computerscherm zitten te zoeken op YouTube naar complottheorieën en dat ze verzeild zijn geraakt in de Big Tech fabeltjesfuik. Omdat aan te tonen had hij het lef gehad om zijn browser opnieuw te installeren en zijn cookies weg te gooien. Als een ware held toetste hij de zoektermen ‘PCR test betrouwbaar’ in. Hoef je trouwens niet in te toetsen, want bij het intypen van PCR is dat de eerste suggestie die YouTube geeft. Als eerste kwam hij op een bijdrage van onderzoeksjournalist Patrick Savalle die hij als wappie afdeed. Savalle won als hoofdredacteur/schrijver van nieuwssite Zapruder Inc. in 2008 de Dutch Bloggie voor beste politieke weblog. Nadat hij op de bijdrage van Savalle klikte, koos hij de 4e bijdrage ‘Bestaat SARS-CoV-2’ wel, vervolgens klikte hij nog twee keer door en kwam hij uiteindelijk op een bijdrage van Lange Frans en George van Houts uit over 9/11.

Zelf de proef op de som nemend, verwijderde ik ook alle cookies en installeerde mijn browser opnieuw. Zelf kwam ik echter niet verder dan de bijdrage van Savalle, aangeboden als tweede optie. Op 1 stond een debat tussen Rutte en Van Haga tijdens de Algemene Beschouwingen 2020, en op plek 3 tot en met 6 Bert Slagter van het RedTeam, WNL, Café Weltschmerz en Nieuwsuur. Oftewel de meeste suggesties kunnen geclassificeerd worden als mainstream media.

Toen ik hetzelfde trucje nog een keer deed met de browser Google Chrome, kwam ik na Savalle’s bijdrage nog een stap verder en hield het daar op.

Je gaat je afvragen wat Lubach allemaal doet op YouTube in zijn vrijetijd. Of kijkt hij zelf al die kerstfilms met jonge puppy’s op Netflix?

Een van de demonstranten, die Lubach wegzette als wappie, was Diserée van Deurse, die in 2019 aan de basis stond van de Gele Hesjes-demonstratie in Maastricht. Zij nam in het artikel “Gezocht: stevige jongens ‘om bejaarde betogers te beschermen tegen politie’”, op 17 oktober 2020 gepubliceerd in de Limburger, juist afstand van complotgekkies: “In hun Facebookgroepen worden complottheorieën in de geest van QAnon gedeeld. “Maar dat wil niet zeggen dat wij dat ook geloven”, zeggen Van Deurse en Koops bijna in koor. Beide bezweren dat ze niet gewelddadig zijn.”

Verder bleek in 2017 uit een onderzoek van FoodWatch dat 70 procent van de voeding in supermarkten sterk bewerkt is. Deze voedselwaakhond valt niet echt in de categorie van wappies. Maar door slechts een aaneenschakeling van korte fragmenten te plakken kan je alle context weghalen en een hele nieuwe werkelijkheid creëren. Dat weet Lubach uiteraard ook. En zo heb je een heel programma gevuld met simpel knip-en-plak werk, waarnaar 1.972.000 (sch)aapjes kritiekloos zaten te kijken.

Zo nam Lubach alle ruimte voor een inhoudelijk maatschappelijk debat weg, door extremen uit te vergroten tot regel of gebeurtenissen als ‘extreem’ te framen en daarmee te insinueren dat allen die vraagtekens zetten bij een bepaalde gang van zaken wappies zijn. Ook bracht hij een pagina van Trouw in beeld waarin beweerd wordt dat vooral Forum voor Democratie, PVV en 50Plus kiezers geloven in complotten. Zo was het ongefundeerd stigmatiseren compleet.

Verder is het niet Van Haga maar Nobelprijswinnaar Dr. Kary Mullis, uitvinder van de PCR methode, zelf die op een bepaald moment in zijn leven de vraag heeft gesteld op basis waarvan met zekerheid gesteld kon worden dat hiv de oorzaak is van aids, omdat er geen enkel wetenschappelijk onderzoek deze hypothese onderbouwt. In plaats van door te klikken, zou Lubach volgende keer beter gericht onderzoek doen.

En toonde Lubach openlijk hoe graag hij framed door Forum voor Democratie weg te zetten als een partij die alleen met complotdenkers praat. Lubach moet nu maar uitkijken dat hij niet degene is die volgende keer met complotdenkers keuvelt terwijl hij ‘on camera’ is of is zijn eerste vraag bij een ontmoeting altijd: “Bent u een complotdenker?” En gezien al deze mensen wappies zijn, waar is Tweede Kamervoorzitter Arib dan bang voor?

Die intimidatie stopt natuurlijk eerder als je al deze mensen een aantal straten verderop dumpt dan dat Baudet de moeite neemt om in gesprek te gaan. Doen alsof er geen onvrede leeft, is natuurlijk véél effectiever om een polariserende samenleving te bestrijden. ‘Statische’ demonstraties moeten het worden, waarbij niet bewegen, dus ook niet neuspeuteren, de norm wordt, maar dat was natuurlijk ook al dankzij het Nederlandse Corona-beleid.

In het algemeen geldt dat het extreem uiten van gevoelens, mensen nog niet tot extremisten maakt of geradicaliseerden. Noch dat dit ertoe hoeft te leiden, ookal doet NCTV wel die suggestie. Wat je wel kan zeggen is dat als mensen zo boos zijn en om dat te uiten speciaal naar het Binnenhof afreizen, ze zich in ieder geval betrokken voelen bij de samenleving. Dat gegeven zouden politici ook juist als kans kunnen zien.

Gelukkig heeft Lubach de heilige graal van dé oplossingen aangereikt. Het is allemaal de schuld van social media. Want geld verdienen is vies. Bij censuur stelt hij zich wel vragen waar de grens ligt, maar vervolgens moeten social media maar weer gaan zorgen dat we wel allemaal in ‘eenzelfde werkelijkheid’ gaan leven. Hoezo geen censuur, of toch wel?! En welke werkelijkheid dan, die van social media die er al een aantal jaren vrolijk op los censureert?

En eureka, de volgende dag kwamen Kees Verhoeven en Jan Paternotte van D66 ook aandraven met een oplossing voor de algoritmische macht van social media. “Hoe de techreuzen onze democratie bedreigen” koppen ze in een opiniestuk in het AD. We zouden toch niet meer aan complotten doen? Hoe dan ook, hun oplossing: niet-gepersonaliseerde advertenties moeten de standaard worden, mensen moeten kunnen zien waarom het algoritme bepaalde informatie voorschotelt en ten derde met een nationale zorgplicht moeten techreuzen desinformatie, discriminatie en haat bestrijden op hun platformen. Oftewel we geven de techreuzen bij wet nog meer macht om uit te maken wat ‘goed’ en ‘slecht’ is. Dat gaat het echt oplossen?!

Feit is dat we voor de oplossing helemaal geen wet nodig hebben, noch Big Tech. Gezien ik niet dezelfde onzin in beeld kreeg dan Lubach, toen ik zijn nummertje op mijn eigen computerscherm probeerde te imiteren, zit de oplossing in het simpelweg installeren van een browser en zoekmachine die de rechten van de gebruiker en daarmee ook zijn privacy beschermd. En deze alternatieven zijn simpelweg al op de markt in de vorm van bijvoorbeeld Brave, Tor en DuckDuckGo als zoekmachine. En als je dan toch bezig bent, kunnen we massaal overstappen op Vimeo in plaats van YouTube en Signal als alternatief voor Whatsapp. Gezien Facebook zijn tentakels ook om Whatsapp heeft heengeslagen. En er zijn ook al veel veiligere alternatieven op de markt voor Facebook zelf, gewoon ff DuckDuckGo-en en je krijgt ze in beeld. En hetzelfde kan je voor LinkedIn doen. Zo drogen de geldbronnen van bedrijven die lak hebben aan de rechten van gebruikers vanzelf op. Da’s een pak effectiever dan dat het YouTube-kanaal van Lange Frans wordt verwijderd.

Daarnaast kunnen we onszelf opvoeden door gericht te kijken, in plaats van je te laten meeslepen met wat een medium je aanbiedt en een bewust virtueel uitstapje maken uit je social media bubbel. Ook daar hebben we geen Big Tech noch politicus voor nodig en zo voorkomen we de onwenselijke censuur die ook alleen maar in het nadeel werkt van gewone mensen.

Als laatste moeten politici, wetenschappers, media en andere publieke figuren die veel woede tegenkomen zich mogelijk een keer achter de oren krabben en zelf in de spiegel kijken. Als je echt goed werk leverde en de bevolking zich vertegenwoordigd voelde, zouden mensen zich dan nog op het Binnenhof misdragen?

Zelfs in een wereld zonder Big Tech zouden daar nu ook mensen staan schreeuwen, omdat vele mensen het gevoel hebben allang niet meer vertegenwoordigd te worden door de Nederlandse volksvertegenwoordigers. En daarbij gaat het niet alleen om de zogenaamde ‘wappies’-minderheid, maar ook om vele hoogopgeleiden die zien dat de leiders van dit land een politieke koers varen waar ze helemaal niet achterstaan. Democratisch verkozen staat niet synoniem aan vervolgens vier jaar schijt hebben aan de kiezer. Lubach had in zijn programma de kans kunnen grijpen om deze tendens te belichten, maar hij koos er daarentegen voor om in te zoomen op extremen en dit weg te zetten als regel in plaats van wat het feitelijk is, een uitzondering. En om feitelijkheden te verweven met veel ruis. Maar het is dan ook tenslotte een satirisch programma, dat je beter niet serieus neemt, maar wat velen wel doen. Lubach lijkt toch niet zo vies van geld als het om zijn eigen inkomen gaat. Dan lijkt hij vooral met weinig inspanning te willen scoren.

Je kan mensen dan wel allemaal in het hokje Forum voor Democratie of Wilders plaatsen, maar dan ben je gewoonweg dom bezig. Want vele Nederlandse kiezers weten juist helemaal niet meer op wie ze moeten stemmen. Ze zien alleen nog maar een schouwspel van politieke partijen die niet het landsbelang, maar partijbelang en vriendjespolitiek voorop zetten. En hoe langer politici dit blijven ontkennen, hoe een heftigere tijden we tegemoet gaan. Welke politicus heeft het lef om zijn eigen aandeel onder ogen te zien en hiermee aan de slag te gaan in landsbelang, zodat de polarisatie ophoudt en mensen weer bereid zijn met elkaar in gesprek te gaan, ook al denken ze ergens anders over. Wie is de échte leider?

Ga onderzoeken hoe groot de onvrede is onder de gehele bevolking of bijvoorbeeld waarom de opkomst van nieuwe media zo groot is, in plaats van iedereen met een andere visie op de samenleving het debat te ontnemen door hem te brandmerken tot wappie, complotgekkie of (extreem)rechts. En ga niet direct lopen roepen dat mensen met een andere visie de samenleving willen ondermijnen. Dat is in de meeste gevallen juist helemaal niet zo. Ze willen juist dat de samenleving weer inclusiever wordt en dat politici weer een keer wat opbouwen in plaats van afbreken en/of overreguleren.

En allen die deze aflevering van Zondag met Lubach voor zoete koek aannamen, wie is nu die wappie?

---

Dit essay verscheen eerder op Groningerkrant.nl

Meer essays van Vicki van Lommel op VoL vindt u hier.