Afgelopen week kreeg Bibi Netanyahu bij de Verenigde Naties met een simpele tekening voor elkaar wat doorgewinterde diplomaten al ten minste twee jaar duidelijk probeerden te maken: de groeiende ernst van de situatie rond het Iraanse kernwapenprogramma. Dit niettegenstaande de al enige tijd rondzingende geruchten over aanstaande Israëlische agressie tegen Iran, die zelfs zo ver gingen te wijzen op het gevaar van Israël als ongecontroleerde – kernwapens bezittende – natie.

Desalniettemin is de communis opinio in de internationale pers, dat voordat de Amerikaanse presidentsverkiezingen voorbij zijn, de soep niet zo heet zal worden gegeten als door Netanyahu opgediend. Dat de VS al enige tijd rond de Perzische Golf een geduchte aanvalsmacht opbouwen, wordt eerder beschouwd als een maatregel met een defensief karakter – bescherming van de oliedoorvoer door de Straat van Hormuz, waarlangs 40% van de wereldbehoefte aan ruwe olie passeert.

Echter, de oorlog tussen Iran en de VS is al bijna een jaar gaande, als voortzetting van de campagne die Israël in Iran voerde met het vermoorden van Iraanse kerngeleerden. In januari 2012 sloot de VS namelijk vrij plotseling de toegang van de Iraanse Centrale bank tot het werelddollarverkeer af, daarmee effectief de mogelijkheden van het land haar dollarreserves te gebruiken afgrendelend. Economische sancties waren voor Iran niets nieuws, maar deze klap kwam hard aan.

Niet alleen kreeg Iran hierdoor grote moeilijkheden haar importen te financieren, tevens werd het effectief onmogelijk gemaakt nog olie te verkopen, die immers standaard in dollars wordt afgerekend. Binnen een paar dagen was de waarde van de Iraanse munt – de Riaal – met 40% gedaald, waren de prijzen in het land verdubbeld en verhoogden de Iraanse banken hun rentetarieven tot circa 20%.

De Iraanse tegenzet was het sluiten van een overeenkomst met India, waarbij werd afgesproken om olie te ruilen voor goud tegen een vaste wisselkoers, met uitsluiting van de dollar. Iets later werd met China een dergelijke overeenkomst gesloten. Hiermee keerde deze Amerikaanse aanval zich tegen haarzelf, aangezien dit het startschot bleek voor meerdere opkomende economieën om eens na te gaan denken over alternatieven voor de dollar als wereldreservemunt. De Russische president Poetin maakte zich hiervoor heel sterk op een bijeenkomst van de BRIC’s eerder dit jaar.

Het is deze patstelling waarin Iran krampachtig is gaan proberen haar kernwapenprogramma te voltooien. Al wist Iran namelijk haar olie-export veilig te stellen, toch verslechterde de economische situatie steeds verder.

Ongelukkig genoeg zorgt het succes van deze Amerikaanse aanvallen er voor dat de Iraanse saamhorigheid hierdoor eerder groter dan kleiner wordt:

“…governing elites are rarely moved to quit a war because their populations are being brutalized. In fact, one could argue that the more punishment that a populations suffers, the more difficult it is for the leaders to quit the war. The basis of this claim, which seems counterintuitive, is that bloody defeat greatly increases the likelihood that after the war is over the people will seek revenge against the leaders who led them down the road to destruction. Thus, those leaders have a powerful incentive to ignore the pain being inflicted on their population and fight to the finish in the hope that they can pull out a victory and save their own skin.”

(Prof. John Mearsheimer in The Tragedy of Great Power Politics)

Een belangrijk effect van de sancties is de toename van het belang van goud. Nu de Riaal sterk devalueert, en pogingen van de Mullahs om hier met oekazes iets aan te doen mislukten, is de Iraanse munt feitelijk waardeloos aan het worden:

The rial’s losses have accelerated in the past week after the government launched an “exchange centre” designed to supply dollars to importers of some basic goods at a special rate slightly cheaper than the market rate.

 Instead of allaying fears about the availability of dollars, the centre seems to have intensified the race for hard currency by linking the special rate to the market rate, meaning that even privileged importers will face sharply higher costs.

Het gevolg van dit alles lijkt wel te zijn dat de VS er inderdaad in is geslaagd Iran economisch in grote problemen te brengen. Veel genoegen zal het de Amerikanen niet gedaan hebben. Juist in een periode dat de dollar steeds verder verzwakt, is duidelijk dat men hierdoor dit wapen maar heel beperkt kan inzetten, en dat het zelfs tegen een op dit vlak extreem kwetsbare tegenstander geen garantie biedt op een snelle beslissing.

Uiteindelijk zal de strijd om te voorkomen dat Iran de beschikking krijgt over nucleaire wapens militair moeten worden opgelost. Maar de poging die de VS begin dit jaar ondernam was niet alleen significant, doch tevens een pijnlijk fiasco. En het ergste was vanzelfsprekend, dat landen als Rusland, China en India er met hun neus bovenop stonden.

 

 

Eerder verschenen op Dagelijkse Standaard