Het is wonderlijk hoe een eenmaal gevormde publieke opinie stand kan houden tegen alle bewezen feiten in, tot hij na verloop van tijd opeens om kan slaan. Maar dat laatste kan lang duren en gebeurt ook wel eens helemaal niet.

Voorbeeld: eind vorige eeuw kwamen er berichten in de pers over een fraude bij de bouw van een van de nieuwe Schipholtunnels waarbij de overheid voor grote bedragen zou zijn benadeeld. Dit was een kennelijke misvatting. Het accountantsbureau dat dit bericht ooit in de wereld bracht heeft het moeten terugtrekken en vast is komen te staan dat de betrokken aannemingsmaatschappijen de overheid uitsluitend het door haar geëiste schadevergoeding bedrag betaald hebben omdat ze anders van belangrijke nieuwe staatsopdrachten zouden worden uitgesloten. Geknoeid met de cijfers was er wel geweest, maar de staat was daarbij niet te kort gekomen.

Een stuk van die strekking is ooit ook gepubliceerd in de NRC, maar de betrokken auteurs hadden zich de moeite kunnen besparen, het publiek negeerde de onwelgevallige feiten.

De sociologen hebben geen verklaring voor dit fenomeen, dat helemaal niet zeldzaam is. Berichten of standpunten die tegen een gevestigde mening ingaan worden standaard genegeerd totdat ze als het ware voldoende kritische massa hebben en dan gaat de opinie plotseling om.

Kennelijk is het bestaan van een gemeenschappelijke publieke opinie een maatschappelijk vereiste, de samenleving functioneert er beter door. Er is een mechanisme dat zich verzet tegen afwijkende berichtgeving met de daarbij behorende verwarring.

Het is ook duidelijk dat als er al een bepaald verwachtingspatroon bestaat een nieuwe opinie zich gemakkelijker uitkristalliseert en als de enige juiste post vat, dan wanneer men neutraal tegenover een onderwerp staat. Meningen die “passen” worden gemakkelijker opgepikt. Zo was het ook met die aannemers. In die bedrijfstak word geknoeid, dat verwachtingspatroon bestond al.

Ander voorbeeld: lang voor de affaire Armstrong werd een Belgische begeleider van een wielrenner aangehouden met een tas vol preparaten. Hij ging bij voorbaat het gevang in hoewel hij volhield dat het om homeopathische medicijnen ging en niet om doping. Wielrenners en hun verzorgers worden met doping geassocieerd en het publiek had de man beslist niet vrijgelaten, wat hij ook beweerd en bewezen zou hebben, maar gelukkig zijn er rechters in het land en kwam de man toch vrij, toen eenmaal vastgesteld was dat hij inderdaad de waarheid had gesproken.

Maar ook rechters zijn beïnvloedbaar door de publieke opinie. Er is kennelijk een heel sterk maatschappelijk mechanisme bij aan het werk. Daarom bestond vroeger de goede gewoonte, dat over een zaak die onder de rechter of ‘sub judice’ was, niet werd gepubliceerd. Tegenwoordig is dat anders. Advocaten en officieren bestoken de pers met hele en halve waarheden alsof het om vaststaande feiten gaat nog voor het onderzoek is geopend en vaak zonder een schijn van bewijs. De zaak Van Rey is een goed voorbeeld.

De functie van het strafrecht of een van de functies is nu juist om de publieke opinie omtrent schokkende feiten op een geordende wijze tot stand te laten komen onder leiding van een daarvoor opgeleide, onafhankelijke en maatschappelijk geaccepteerde persoon: de rechter.

De pers zou in dit soort zaken niet het voortouw moeten nemen en moeten zwijgen tot de rechter heeft gesproken. Officieren die niet kunnen wachten moesten misschien liever de politiek ingaan.

————————————————————————————————————————–

Eerder verschenen op het blog van Toon Kasdorp