Nu de troonwissel aanstaande is, is er vanzelfsprekend weer allerlei gekrakeel over het democratisch gehalte van de monarchie. Prachtig, want dat is allemaal folklore. Meer nog dan de monarchie zelf. Want wat men zich blijkbaar tevoren niet heeft afgevraagd, is wat de betekenis van een democratisch gekozen staatshoofd eigenlijk wèl is. Laten we ons eerst eens afvragen wat een democratisch gekozen staatshoofd eigenlijk inhoudt, en wat de consequenties zijn. En pas dan conclusies trekken over het democratisch gehalte van onze monarchie.

De burgemeester van de Republiek Amsterdam verkondigde deze week nog maar eens dat de monarchie eigenlijk niet democratisch is. En als een echte burgemeester in oorlogstijd, doet hij er vervolgens alles aan om de komende inhuldiging in goede banen te leiden. Hypocriet tot op het bot. Toen het staatshoofd van een formeel bevriende natie zoals Rusland laatst op bezoek kwam, besloot de heer Van der Laan dat hij het te druk had om hem te kunnen begroeten in zijn stad. Als hij echt zijn principes hoog had gehad, had hij zich van de gehele kroningstoestand evenzeer afzijdig gehouden.

Het idee van een gekozen staatshoofd is natuurlijk prachtig democratisch, maar willen we een president ook daadwerkelijk macht geven? Daar heb ik nog nooit een Republikein over gehoord, dus moeten we aannemen dat het de Nederlandse Republikeinen gaat om een ceremonieel staatshoofd, dat linten knipt en wetten ondertekent. Zo iemand kies je natuurlijk niet direct, want daarmee zou hij meer mandaat verkrijgen dan de meeste zittende parlementsleden. Van wie immers maar weinigen in hun eentje de kiesdrempel wisten te nemen.

Ergo, het gaat om een indirecte keuze. Een kiescollege zal het eens moeten worden over een geschikte kandidaat. Eisen: correct de eigen naam kunnen schrijven, en een stevige hand van linten doorknippen. Meer is niet nodig, aangezien politici en parlement vorig jaar besloten het voortaan bij de vorming van een regering wel zonder staatshoofd af te kunnen. Daarmee is in principe circa 90% van de volwassen Nederlandse staatsburgers kandidaat, maar zo werkt dat natuurlijk niet. Het zal net zo gaan als met een nieuwe paus: in principe is iedere katholiek verkiesbaar, maar het wordt altijd een kardinaal (een van de keuzeheren dus).

Beschouwen we de keuze van een paus als democratisch? Nee, hè? Niet zo heel erg in ieder geval.

Per saldo komt het dus neer op een groep groezelige politici, die in een achterkamertje gaan uitvechten wie van hen de standaard van de democratie voor (laten we zeggen) vier jaar gaat dragen. Je moet er toch niet aan denken dat als democratisch te bestempelen. Dan is een loterij nog eerlijker. Gewoon de namen van die 90% van Geschikte Nederlanders in een grote pot doen, en er door het vertrekkende staatshoofd een briefje laten uithalen met de naam van onze nieuwe president(e). Democratischer kàn eigenlijk niet.

Dat gaat natuurlijk niet gebeuren, want wie weet wat een enge types dan op het pluche zouden kunnen belanden – communisten, een mummelende half-demente neger, wie weet een verdwaalde oude fascist, het zijn allerlei mensen met wie je internationaal eigenlijk niet aan kunt komen. Vinden ongetwijfeld onze politici.

Desondanks doen we het al jaren met een koningshuis, dat als voornaamste pluspunt heeft via een obscure zijtak ook af te stammen van de vader van iemand die ooit voor het ontstaan van ons land belangrijk was, vierhonderd jaar geleden. Toch wel ietwat mager, al zie je dat de Prins van Oranje niet aan.

Doch welbeschouwd is de huidige troonopvolger zelf ook het product van een random proces. Niet alleen is hij voor de helft een product van een zaadje dat een race met miljoenen gelijken wist te winnen. Maar hij werd tevens geproduceerd met behulp van een eitje van zijn voorgangster, waarbij het toeval eveneens een grote rol speelde. Tsja, en de erfelijkheid van dat eitje is redelijk vergelijkbaar met het laten trekken van een naam uit die hele grote pot met mogelijk Geschikte Kandidaten. Dat dat gebeurt door het staatshoofd dat moet worden opgevolgd, vond u hierboven toch eigenlijk ook niet zo gek?

Dat ze dan wat langer zitten, daar moeten we ons maar overheen zetten. Theoretisch is het ook goedkoper dan iedere vier jaar zo’n verkiezing te organiseren, en je hebt meer de tijd ze grondig voor te bereiden op een leven lang linten knippen en de eigen naam schrijven. Alleen die pracht en praal, dat kan een stuk minder natuurlijk. Doch dat is de verantwoordelijkheid van onze politici. Maar die durven nu eenmaal niet zo veel op eigen initiatief.

 

 

Eerder verschenen op Dagelijkse Standaard.