De media die eigenlijk tot functie hebben om het publiek voor te lichten over wat er in hun samenleving gebeurt hebben zich in de loop van de tijd een andere functie toegeëigend, die van controleur van de overheid en hoeder van de publieke opinie. De gemiddelde Nederlandse krant voert zelf politiek en van de voorlichtende functie komt niet zo veel meer terecht.

Een tiental jaren geleden, om precies te zijn op 4 maart 2004, besprak Bart Tromp in het Parool het Hutton rapport in verband met het Irak beleid van de Britse regering. Hij constateerde dat dit rapport tekort schoot maar zei dat omdat hij het slecht had gelezen. Hij gaf er een misleidend beeld van. Het Hutton rapport heb ik in mijn archief en ik heb het gecheckt op wat Tromp erover vertelde. Om te beginnen een letterlijk citaat:

Bart Tromp zegt: “Lord Hutton vond (..) dat de BBC alleen iets over iemand mag uitzenden als men er zich van had vergewist dat het bericht geen onjuiste feitelijke beschuldiging bevatte die de integriteit van de betrokkene betwist”. Lord Hutton zegt in werkelijkheid:

“De publicaties van de media (waaronder informatie verzameld door reporters) over zaken van publiek belang en gewicht zijn een vitaal onderdeel van het leven in een democratische samenleving. Maar het recht om zulke informatie te publiceren is aan de nadere voorwaarde onderworpen (welke voorwaarde er is in het belang van een democratische samenleving) dat feitelijk valse beschuldigingen die de integriteit van anderen, waaronder politici, in twijfel trekken, niet worden geuit door de media.”

Hutton vervolgt dan uitvoerig met de observatie, die ik hier kort samenvat, dat zodra er sprake is van te publiceren feiten die de integriteit van een publieke figuur in twijfel stellen ieder nieuws medium er een systeem op na hoort te houden dat de zorgvuldigheid van de publicatie kan borgen. Op dit punt en nog enige andere was de BBC in de ogen van Lord Hutton te kort geschoten.

De weergave van Tromp wijkt verder op de navolgende belangrijke plaatsen af van het Hutton rapport:

1. Tromp heeft het alleen over de BBC, maar Hutton geeft een regel die voor alle nieuwsmedia geldt. Het is een regel die trouwens ooit door de BBC met grote zorgvuldigheid werd gehanteerd; de reputatie van de BBC was in het verleden wel degelijk verdiend, ook volgens Lord Hutton.
2. Tromps weergave suggereert dat dezelfde zorgvuldigheid in alle gevallen en op alle berichtgeving moet worden toegepast. Dat is feitelijk meestal niet mogelijk door de haast waarmee een krant of nieuwsuitzending gemaakt wordt. Hutton heeft het niet over de algemene berichtgeving maar wijst in het bijzonder op de publieke functie van de media als controle op de politiek, die uitsluitend kan functioneren als ten aanzien van de politiek integriteit wordt betracht.
3. Hutton legt de nadruk op de plicht van een krant of omroep om er een intern controle systeem op na te houden waardoor beschuldigingen van ernstige aard aan het adres van publieke persoonlijkheden op hun feitelijke juistheid gecontroleerd worden voor ze worden gepubliceerd en constateert dat dit systeem bij de BBC niet alleen niet goed functioneerde, maar er in feite helemaal niet was. Tromp verzuimt om dit, het belangrijkste, onderdeel van Hutton ‘s beschuldiging aan het adres van de BBC te vermelden.

De stelling van de BBC was dat Blair het publiek en het Lagerhuis had voorgelogen, een politieke doodzonde in Groot Brittannië, net als in Nederland. Daar ging het onderzoek over en dat was belangrijk genoeg. Niet Blair bleek te hebben gelogen maar de BBC en veel Britse en niet-Britse media met haar. Niet de feiten en de logica van de conclusies van Hutton werden vervolgens aangevochten, maar de “terms of reference” van het rapport. Het Hutton Rapport had, met andere woorden, in de ogen van Tromp en andere journalisten ergens anders over moeten gaan.

Maar die terms of reference waren vanaf het begin van het Hutton onderzoek bekend en niemand, ook de BBC niet, had daar eerder kritiek op gehad. De verhoren waren openbaar en werden met scrupuleuze objectiviteit en nauwgezetheid gevoerd. De BBC, The Independent, The Guardian en ook Tromp hebben tijdens het onderzoek bij mijn weten nooit van enige reserve over de terms of reference blijk gegeven. Dat het onderzoek deze uitslag zou hebben was kennelijk voor iedereen bij de media een volkomen verrassing.

Dat een uitslag niet goed zou vallen die zo in strijd kwam met wat ieder fatsoenlijk mens in linkse kringen voor de waarheid hield, was wel te verwachten. Maar de massaal negatieve en ongefundeerde reacties op het rapport zijn dat niet. Men had tenminste enige zelfreflectie mogen verwachten naar aanleiding van een zo zware beschuldiging uit een zo onverdachte bron. Het ging tenslotte niet over zomaar iets, maar het raakt het hart van het journalistieke metier. Iets van die zelfreflectie heeft in Engeland ook wel plaats gevonden, maar in Nederland voor zover ik weet nog nooit.

Dit voorbeeld van het functioneren van de pers is misschien wat al te gedetailleerd in zijn uitwerking maar het is daarom zo nuttig omdat Lord Hutton de kern beschrijft van de democratische functie van de pers en tegelijk ook van zijn falen op dit punt. Dat de situatie in dit opzicht in Nederland beter zou zijn dan in het Verenigd Koninkrijk ligt niet voor de hand.

——————————————————————————–

Eerder verschenen op het Blog van Toon Kasdorp