Een weg glijdende rechtsstaat lijkt in Nederland steeds normaler gevonden te worden. Het voorstel van een plea bargain door het OM is er een voorbeeld van. Maar lang het enige niet.

Ook de NOS lijkt het wel wat te vinden, maar houdt het bericht vooralsnog af van Teletext:

Minister Grapperhaus vindt het een interessant idee om strafafspraken te maken met verdachten die bereid zijn schuld te bekennen. “Dat kan soms een doorbraak betekenen in een moeizaam strafproces”, zegt hij over een voorstel van het Openbaar Ministerie.
Topman Van der Burg van het OM zei gisteren op een congres over rechtspraak in Den Haag dat het OM voor een vorm van plea bargaining is. Hij wees erop dat er in andere landen al vaak afspraken over de strafmaat worden gemaakt met bekennende verdachten en dat dit de procesduur flink kan verkorten.

Interessanter nog is wat het OM beweegt met dit voorstel te komen. Welbeschouwd is dat uiterst pijnlijk:

De gemiddelde duur van een rechtszaak in Nederland is nu bijna negen maanden. Maar bij een vonnisafspraak met een bekennende verdachten kan die in sneltreinvaart worden afgerond. Er is dan minder onderzoek en getuigenverhoor nodig en in principe zou één zittingsdag kunnen volstaan.

Toch is minister Grapperhaus terughoudender dan de berichtgeving suggereert. Terecht. Zijn opmerking dat lang niet alle strafzaken er voor in aanmerking zouden moeten komen is kritischer dan de journalistiek leek te beseffen. Want wat ga je doen met iemand die schuld bekent aan een vergrijp waarvoor een rechter gewoonlijk 36 uur schoffelen rekent? 24 uur geven? In Nederland moet je daar rekening mee houden. De aftrek van een schuldbekentenis zit hier vaak al ingebakken in het vonnis dat een rechter uitdeelt. Want dat is de essentie voor een verdachte om een plea bargain aan te gaan: een kortere straf, in ruil voor een korter proces.

Wat is de reden dat men bij het OM zo uit is op kortere processen? Daar raken we de kern van deze kwestie, en een die het parlement zich meer dan een beetje zou moeten aantrekken: door de tijdsdruk en normering van tijd die voor een rechtszaak wordt vrijgemaakt, komt het OM voortdurend in de problemen, is er niet genoeg geld allerlei zaken nauwkeurig te doorvorsen en wordt er broddelwerk geleverd uit opluchting dat men in ieder geval iemand bestraffen kan. Anders geformuleerd: bezuinigen op de rechtsstaat had tot gevolg dat er concessies werden gedaan aan de zorgvuldigheid, en achtereen volgende ministers van Justitie zijn hieraan schuldig geweest. Wie waren die ministers? Vooral VVD’ers.

Wat zich nu wreekt is de waarheid achter een oude beschuldiging aan het adres van de VVD: dat zij de prijs van veel kent, maar de waarde van weinig. Niet alle rechtsspraak kun je van een financieel prijskaartje voorzien en daarnaar handelen. Rechtsgevoel bij de bevolking vraagt zorgvuldigheid, maar van die recente rij VVD-ministers mocht dat rechtsgevoel niet te duur worden. Daar plukken we al geruime tijd de wrange vruchten van.

Deze kwestie van plea bargains is slechts een volgende stap in een rij ondergravingen van de bestaande rechtsstaat. Dat geeft reden tot zorg, niet in het minst doordat dit het OM geregeld tot politiek gemotiveerde beslissingen brengt wie te vervolgen. Zie de rechtszaak tegen de BlokkeerFriezen, en vergelijk die met de aanpak van de KOZP-activisten.

Ookkunnen plea bargains leiden tot een grotere willekeur. Uit de USA zijn gevallen bekend van verdachten die hun hele hebben en houden moesten verkopen om hun verdediging te kunnen bekostigen. Dit zijn ongewenste bijverschijnselen, die kunnen leiden tot nog ongewenster beslissingen aangaande een vervolging. Uniformiteit van het recht is een groot goed, en iedere stap die daaraan afbreuk doet is een stap achteruit. Dit is niets om op stel en sprong uit te voeren, maar iets dat zorgvuldige weging verdient ten einde eventuele consequenties goed te kunnen ondervangen en te voorkomen dat ongewenste bij-effecten de boventoon gaan voeren. Maar liever had ik dat dit een stille dood sterven gaat.

Er is al te veel innovatie gaande die niets bijdraagt aan de objectiviteit van de rechtstoemeting.