Het belangrijkste bestaansrecht van de EU – ook zo door haarzelf voortdurend benadrukt – is dat zij de vrede binnen Europa heeft helpen garanderen. Dat is kletskoek en hovaardig, en dat is eenvoudig aantoonbaar.

Na afloop van de godsdienstoorlogen van de 16e en eerste helft 17e eeuw had Europa in staatkundig opzicht al grotendeels de vorm gekregen die het heden ten dage nog steeds heeft. De Vrede van Westfalen is bepalender geweest voor Europa dan die van Versailles of het Congres van Wenen. De oorogen tot circa 1800 waren verdedigingsoorlogen, vooral tegen de agressie van vorsten die de financiële middelen en legers hadden hun gebied uit te breiden. Dan hebben we het over Lodewijk XIV (effectief vanaf 1660 tot 1715), en de Pruisische koning Frederik II de Grote van (1740-1786). De meeste Europese landen besteedden in deze periode echter meer aandacht en energie aan het uitbreiden van hun koloniën dan aan interne Europese expansie. Gaande de 18e eeuw begon Europa zo de wereld te domineren. Op de Balkan had Oostenrijk het lang niet altijd even makkelijk tegen Turkije, maar samen met de expansie van Rusland was het de turken een maatje te groot.

De Revolutieoorlogen eind 18e eeuw (vooral na 1789) luidden een nieuw tijdperk in, waarbij sociale onrust mede aan de wieg van oorlogen stond. Die onrust ontstond ook doordat de wereld van de bevolking van Europa groter werd, hetgeen de almacht van de regerende klassen limiteerde. Nationalisme deed haar intrede (met als gevolg het ontstaan van de Italiaanse respectievelijk Duitse staat), en de volkswil begon in zekere zin een rol te spelen. Het is te kort door de bocht om de Napoleontische oorlogen te beschouwen als prelude op de Eerste Wereldoorlog (dat was de Frans-Duitse oorlog van 1870-71 veel nadrukkelijker), maar geheel los van elkaar kun je ze ook niet zien. Oorlog kwam nog steeds relatief vaak voor, maar dat bleef men zien als onderdeel van het leven.

Het verhaal tot op hier is ongeveer hoe men rond het jaar 2400 (christelijke jaartelling) de geschiedenis van West-Europa kort zal samenvatten in een college over de manier waarop de wereld werd zoals die dan zijn zal. Met diezelfde afstandelijkheid zal ik de rest van mijn betoog vervolgen.

De Wereldoorlogen van 1914-1919 en die van 1939-1945 werden hoofdzakelijk binnen Europa uitgevochten. In zekere zin was dit een strijd om de wereldmacht (hoogstens dominantie in dit geval, in verband met de beperkte resources van de respectievelijke staten) op het eigen achtererf. De vrede die na 1945 ontstond was niet alleen onvermijdelijk door de uitputting van aan die oorlogen deelnemende staten, maar zou ook nooit meer hervat kunnen worden. De staten die in beide oorlogen de hoofdrol speelden wisten namelijk nooit meer voldoende potentieel te ontwikkelen om ooit nog een geslaagde greep naar de wereldmacht te kunnen doen.

Meer dan de veronderstelde nucleaire afschrikking was het vooral de zinloosheid van oorlogen binnen Europa die verhinderde dat men elkaar ooit nog naar de keel zou vliegen. Doordat de strijd om de wereldmacht in het directe vervolg een worsteling werd van de USA tegen Rusland, waar later ook China zich in mengde, brak er in Europa niet zozeer vrede uit, maar enige reden voor onderlinge gevechten ontbrak in het vervolg. De Europese staten verbonden door de nood gedwongen hun lot aan dat van een der grootmachten, eigen initiatief in deze werd hen daardoor ontnomen.

Sterker nog, onderlinge conflicten gingen in tegen de belangen van de nieuwe grootmachten, en werden daarom tijdig gesmoord. Waar nog moet bij worden aangetekend, dat een gewapend conflict tussen Europese landen na dit tijdstip door hen niet langer op eigen kracht militair beslist zou kunnen worden zonder de inzet van kernwapens. Waarmee uit het oogmerk van de gewenste dominantie het doel voorbij geschoten zou worden.

En dat is in een paar penseelstreken waarom de EU voor dit probleem nooit een toegevoegde waarde heeft gehad. Iets waarvoor het potentieel en dus de mogelijkheden ontbreken, daar behoef je je niet tegen te wapenen, te verdedigen of te organiseren. Dat deze situatie zich zo heeft ontwikkeld als ik hierboven schets is een feit. Dat gebrek aan potentieel eveneens. Dat er geen behoefte is aan een EU als schatbewaarder van de vrede is daarom een onmiskenbare waarheid.