De derde generatie is een begrip dat vooral uit familiebedrijven afkomstig is, in de zin van: in de derde generatie gaat het mis met het bedrijf. Maar de basis er onder is breder toepasbaar.

Bijbelse vervloekingen gaan vaak tot in het zevende geslacht. Het is daarmee een gedachte uit een tijd waarin veranderingen maar traag plaatsvonden. Het idee van een derde generatie waarin dingen mis gaan is moderner, en zoals u weet gaat alles sneller tegenwoordig: opkomst zowel als ondergang. Hetgeen blijkt te kloppen. Tegenwoordig mag een bedrijf overigens al blij zijn als de opvolging de derde generatie haalt, dus mogelijk is de uitdrukking u onbekend. De gedachte hetzelfde te gaan doen als je ouders wordt tegenwoordig als bijna tegennatuurlijk beschouwd. Ik ken er desondanks natuurlijk wel voorbeelden van, maar die zijn me vooral bijgebleven omdat het zo afwijkt van hoe de meeste mensen het echte leven in stappen. Een notaris, een hoogleraar theoretische natuurkunde, een historicus, een paar uitgevers, een familie chirurgen. Dat soort mensen. Maar leraren, bijvoorbeeld? Ik ken er geen voorbeelden van.

Het functioneren van het idee gaat als volgt: de eerste generatie vestigde een bedrijf, de tweede generatie herstelde de fouten die de eerste generatie had gemaakt en hield ook de veranderende tijdgeest in de gaten zodat een bedrijf(je) met de tijd meeging. Waarom gaat het dan fout in de derde generatie? Omdat het bedrijf gevestigd is, en de familie het gevoel gekregen heeft dat het altijd zo ging, en altijd zo zal blijven gaan. Veranderingen worden niet meer opgemerkt tot blijkt dat die te fundamenteel waren om op oude voet verder te gaan, en het bedrijf moet worden opgeheven vanwege onvermogen zich nog aan te passen, of gaat stilletjes ten onder.

Allemaal heel treurig, maar waar het me vandaag om gaat is dat het politieke bedrijf nog minder erfopvolging kent dan wat voor beroepsgroep dan ook, maar dat de huidige generatie desondanks als kudde weinig innovatiever is dan de hen voorgaande generatie, en veel minder oog heeft voor de wereld rondom. Een wereld die zich desondanks steeds sneller transformeert. Het klinkt door in de discussie over het referendum, in wat voor incarnatie dan ook. De Staat der Nederlanden is altijd representatief geregeerd door regenten die het stokje over reikten. Waarom zou dat ineens anders moeten? Wellicht om dat de wereld waarin dat werkte niet langer bestaat, om maar eens een open deur in te trappen.

Qua tijdsverloop klopt dit aardig alsje uitgaat van het einde van de Tweede Wereldoorlog, maar of ik gelijk heb? Dat zal de geschiedenis leren. Maar dat de cohorten politici wel degelijk op die wijze goed in te delen zijn valt moeilijk te ontkennen. Eerste cohort: circa 1945-1965/70, tweede cohort 1970-2000, en de derde generatie is nu nog aan de macht, en overduidelijk in moeilijkheden. Evenzeer vertoont het huidige cohort het gedrag dat past bij zo’n derde generatie: het gebrek aan besef dat de dingen niet langer kunnen gaan zoals ze altijd gingen is bij tijden oorverdovend, maar het gesnurk blijft sonoor doorklinken, zowel vanuit Den Haag als vanuit de burelen van de pers die die politiek wakker zou moeten schudden.