Een van de zaken die me aan D66 nog het meest opvalt de laatste jaren is het enorme verschil met de partij zoals die tot circa 2005 bestond. Eigenlijk zie ik twee verschillende partijen, in bijna alle opzichten.

Nu is D66 al voor het aantreden van Alexander Pechtold als partijleider al een paar keer op sterven na dood geweest, maar de er op volgende herrijzenissen bleven herkenbaar als echt D66. Herkenbare standpunten, mensen en omgangsvormen. Vooral dat laatste moet genoemd worden. Je kunt je op een bepaalde manier wel van Jan Terlouw of Van Mierlo voorstellen dat zij als hondje (van de PvdA!) werden afgebeeld, maar niet als agressieve teckel die niet los te scheuren bleek van politieke tegenstanders die zij niet blieft. Bij Pechtold ligt dat fundamenteel anders.

Niet voor, maar tégen
Toen dat voor het eerst gebeurde met de PVV als bijtbot kon je nog redeneren dat het de afkeer van de Wilders & co. was die deze rabiate reactie veroorzaakte. Maar de opkomst van Thierry Baudet met zijn Forum voor Democratie leerden ons anders. Onder Pechtold gaat het D66 niet langer om waar in gebeten wordt, maar om iets te bijten te hebben. Het gaat met andere woorden niet langer om standpunten, maar om zich af te kunnen zetten. D66 is de elitaire verbeelding van de tegenpartij geworden, en heeft tegelijkertijd aan inhoudelijkheid ingeboet. En omdat holle vaten nu eenmaal hard klinken, maskeert dat het gebrek aan inhoud, maar meer nog het gebrek aan redelijkheid.

Redelijkheid is voor D66 een soort van jij-bak geworden. Ze beschouwt het woord als bijnaam voor zichzelf, en meent daarom van anderen op voorhand te kunnen vaststellen dat die daarop geen aanspraak kunnen maken. En zo verstarde de partij in haar eigen vermeende gelijk.

Carrières
Dat is ook herkenbaar aan de manier waarop we moderne D66’ers kennen. Het huidige kabinet zit verstopt met D66-mensen die òf grijze muizen zijn, òf rabiate gekken. Dat is een curieuze combinatie, maar illustreert het punt dat het partijleiderschap van Pechtold een cesuur markeert in de geschiedenis van de partij. En wie daardoor carrière maken konden.

Wie zou je naast Pechtold als redelijk bekend staande D66’er kunnen noemen? Koolmees schiet door mijn gedachten, en inderdaad, in dit kabinet is hij de ietwat grijze muis van traditioneel herkenbare D66-snit. Ollongren en Kaag? Geen mensen waarin oude D66-leden zich herkennen, zo heb ik laatst vastgesteld door een rondje te maken onder mensen van bijna-pensioengerechtigde leeftijd. Dat zij een redelijk alternatief zouden vormen is eigenlijk te lachwekkend voor woorden, en daarom alleen al een uitstekend voorbeeld van wat onder Pechtold blijkbaar heeft plaatsgevonden.

De paladijnen
De secondanten van Pechtold in de Kamer laten hetzelfde probleem zien. Sjoerd Sjoerdsma en Kees Verhoeven hebben ergens nog wel het D66-gedachtegoed, maar missen de vroegere kwalitatieve uitstraling. Sjoerdsma heeft de uitstraling van een enthousiaste maar intellectueel wat onrijpe student. Paladijn Kees Verhoeven laat door het uiten van zijn diepe frustraties over zijn eigen tekortschieten als hij in de Kamer verbaal wordt ingeblikt eveneens steeds opnieuw blijken dat hij zonder de patronage van zijn baas nooit ver gekomen was. Dat is op een primair niveau wel even aardig om aan te zien, maar voor het niveau van het parlementaire debat is het een slechte zaak. D66 als partij wordt er al helemaal niet mee gediend.

Homerus
Als ik het D’66 tot circa 2000 vergelijk met de partij zoals die nu is, moet ik onweerstaanbaar denken aan een grapje onder oud-historici dat ik in een eerder leven hoorde. Dat de Ilias en de Odyssee niet geschreven zouden zijn door Homerus, maar door een andere Griek die nèt zo heette. Anders dan de portee van dat grapje beoogt te illustreren, doet dat er in het onderhavige geval heel veel toe. Is D66 nog te beschouwen als de partij die ooit claimde een redelijk alternatief te zijn? Het politieke verdienmodel dat de partij accepteerde met de verheffing van Pechtold tot partijleider toont anders. En als collectief kan de voorhoede van D66 de toets der vergelijking met eerdere incarnaties van de partij op geen enkele wijze doorstaan.