Waren de gebeurtenissen vrijdagnacht in Turkije wel wat ze waren? Werd de Turkse coup poging uitgelokt? Het zijn vragen die al snel de ronde deden, en daarvoor zijn goede redenen. Maar op dit moment doet het er weinig toe.

Op dit moment is het ontslag van 2754 rechters en hun er op volgende arrestatie belangrijker. Ook belangrijker is wie er de schuld krijgen – dat de coupplegers vrijwel gezichtsloos gebleven zijn, is voor het Erdogan-regime een groot voordeel. Het stelde hen in de gelegenheid de traditionele zondebok voor alles wat fout gaat in Turkije – Fethullah Gülen – van stal te halen. Hoewel Gülen zelf evenmin iets van secularisme binnen het leger hebben moet. De chantagepoging richting de USA die er direct uit volgde is zo mogelijk nog onrustbarender dan de uithaal zelf.

Gülen
De eis van Turkije aan de USA om Gülen uit te leveren wordt een klassiek staaltje van We eisen wat we niet willen – biedt ons iets anders dat we hebben willen. Dat de USA heeft aangekondigd een Turks verzoek te zullen overwegen op basis van de geleverde bewijsvoering waaraan Turkije nu zegt te werken, lijkt een voor Erdogan onplezierige mededeling, maar is dat nauwelijks. Gülen is de geliefde pispaal van Erdogans regime, hij krijgt van alles de schuld waarvoor geen geschikter vijand te vinden is. Uitlevering en executie zou niet alleen van Gülen een martelaar maken (altijd belangrijk om te vermijden), maar het regime bovendien een klassieke zondebok doen verliezen. Uitlevering van Gülen is daarom beslist niet wat een rationeel regime willen zou.

Op dit moment is het voor de Erdogan-aanhang interessanter om de jacht op coupplegers voort te zetten. Van een heksenjacht die al te snel afloopt houdt je de kater over dat het allemaal wel meeviel. Hoe langer die jacht wordt uitgesponnen, hoe groter de betrokkenheid van de bevolking zijn zal. Vanzelfsprekend is het belangrijk van tijd tot tijd iemand te ‘vangen’ – men heeft momenteel al 103 topmilitairen gearresteerd – tot het moment dat men terug wil naar de orde van de dag de aankondiging dat men iedereen heeft gepakt de rust zal doen terugkeren. Maar voorlopig lijkt dat het regime niet dienstig te zullen zijn.

Coup coup
De gevolgen van de coup zijn een coup in zichzelf. Nu Erdogan voorlopig geen stevige oppositie vanuit de legerrangen behoeft te vrezen, kan hij zijn agenda voor het vestigen van een dictatuur versneld doorvoeren. Dat is dan ook precies wat nu gebeurt, en de lijsten van te arresteren magistraten suggereert dat dit al in de pijplijn zat – bij een geschikte aanleiding.

Laatste nieuws (NOS): 8000 politieagenten zijn vandaag ontslagen.

Onrustbarend is ook, dat de Turkse politie effectiever lijkt te zijn in het neerslaan van burgerlijke protesten dan het leger. Dat zegt zowel iets over de stand van zaken in het leger, als over die binnen de politie. De soldaten aarzelden vrijdagnacht om gericht op burgers te schieten. De politie had daarmee nooit zo’n moeite.

Chantage van de USA
Dat de vliegbasis Incirlik – van waar uit de USA IS bombardeert – vrijdagnacht als eerste gesloten werd, heeft diverse geruchten op gang gebracht, niet in het minst door de aanwezigheid van tenminste 50 kernwapens op die basis. Toch lijkt dit meer gericht te zijn geweest tegen de bevelhebber van het Turkse Tweede leger, hetgeen langs de Syrische grens ligt, dan als middel om de USA onder druk te zetten. Het is geen gerucht dat een hoog geloofwaardigheidsgehalte hebben zal, want een dergelijk kapen van Amerikaanse kernwapens zou een furieuze reactie uit Washington tot gevolg hebben, waarbij alle opties open zouden staan.

Dat zowel Washington als NATO er vier uur over deden om de coup te veroordelen (toen duidelijk was dat zij niet slagen ging) zal in Ankara pijn hebben gedaan. Maar lering zal Erdogan daaruit niet trekken, hoogstens voelt hij zich gesterkt door het idee van een buitenlandse samenzwering tegen hem, en tegen Turkije.

Chantage van de EU
En dan is daar nog de chantage van de EU die we vanaf komende week zullen meemaken. Er zijn tenminste 8 coupplegers met een helikopter naar Griekenland gevlucht, en hebben daar politiek asiel aangevraagd. Turkije eist nu hun uitlevering. Daarvan zou onder normale omstandigheden geen sprake mogen zijn. Dit is precies de kwestie waarvoor politiek asiel geschapen is. Zeker nu Turkije al heeft aangekondigd de doodstraf te zullen invoeren, wordt de pressie op de EU om niet mee te gaan in deze eis van Turkije een lakmoesproef. Dat is belangrijk.

Even zo is de daadwerkelijke herinvoering van de doodstraf volgens het EP-lid van de PvdA Kati Piri (zaterdagavond bij Nieuwsuur) een categorische reden om de toelatingsgesprekken tot de EU met onmiddellijke ingang te stoppen. Natuurlijk weet Erdogan dat. De vraag is of de EU dat weten wil – het lijkt er nog niet op. De schijnheiligheid van Frans Timmermans zaterdagochtend zal in dat verband legendarisch worden.

Die gevluchte coupplegers zouden zeker direct worden opgehangen als ze teruggehaald kunnen worden. Het juridische principe dat je niet veroordeeld kunt worden tot iets dat ten tijde van je daad niet in het wetboek van strafrecht was opgekomen is in een dictatuur zoals die nu vorm lijkt te krijgen vanzelfsprekend van geen enkele waarde. Dat het gerucht gaat dat de coupplegers voor een burgerlijke rechtbank zullen moeten verschijnen is ook zoiets. Opnieuw zal dat het leger inpeperen dat het voor Erdogan niets meer is dan een stuk gereedschap dat zich naar zijn wensen dient te voegen.