Waar komt die plotselinge heropleving van een cordon sanitaire – die de onderhandelingen over de colleges van B&W de afgelopen drie maanden onuitgesproken domineerde – nu eigenlijk vandaan?

Het cordon sanitaire dat na 21 maart moest verhinderen dat er rechtse partijen in de gemeentelijke colleges kwamen, had ditmaal niets van doen met politieke geschillen tussen ‘links’  en ‘rechts’, maar is een direct gevolg van de ondergang van de PvdA. Dat D66 al heeft erkend dat er een oekaze van bovenaf was uitgegeven een strategie te hanteren, die zou werken als een cordon sanitaire was eigenlijk nieuw. Curieus genoeg was het de CU (naar aanleiding van de onderhandelingen in Den Helder) waaraan moest worden uitgelegd dat ook zij geacht worden zich hier aan te conformeren.

Maar voor het bepalen van de onderlinge verhoudingen – en daarmee de strijd om het ‘leiderschap op Links’ – waren de afgelopen maanden van groot belang. Zo bezien waren de landelijke verkiezingen van 2017 de eerste voorronde, en de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 de tweede. Vorig jaar ging de PvdA definitief ten onder als grote landelijke partij, dit jaar bewees dat ze niet op korte termijn terug zal komen. Het karkas van de PvdA moet nu politiek worden leeg gevreten, en de partij die de komende jaren het meest ‘deugt’ zal zich de grootste brokken toe eigenen. Welbeschouwd hebben we de voorrondes van het Nederlands kampioenschap Deugen voor Gevorderden zien plaatsvinden. Ook de aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen dit jaar gaf diverse wedstrijdjes ‘deugen’ te zien, vooral tegenover het FvD, dat eerder aanleiding dan oorzaak bleek.

Er staat veel op het spel. De partij die de PvdA op zal volgen als Leider op Links zal niet alleen beeldbepalend worden voor de inhoudelijke aanpak door ‘links’ in tenminste het komende decennium, maar zal ook kans maken een volgende premier te leveren. Niet alleen komt die plaats vacant als Rutte verdwijnt (dit zal zijn laatste kabinet zijn), maar het CDA lijkt met Buma evenmin als de VVD met Dijkhoff een logische kandidaat te hebben. Als een linkse partij nu plotseling substantieel groter zou worden dan de anderen, zou de leider daarvan werkelijk de meest logische premierskandidaat worden.

De grote strijd gaat tussen D66 en GL. Dat de SP dit voorjaar voorlopig afviel hebben we uit zowel de verkiezingen zelf als de uitslag daarna kunnen concluderen. Maar ook valt op dat in de onderhandelingen in grotere steden sindsdien GL en D66 elkaar alom vast hielden. Het risico van een aleingang van de andere zijde wilde men nergens nemen, terwijl de politieke verschillen tussen beide clubs sinds het vertrek van Femke Halsema alleen maar zijn gegroeid.

Maar in zo’n worsteling past geen coalitie op gemeentelijk niveau met Leefbaar, FvD of de PVV, ook niet als er op dat niveau weinig inhoudelijke verschillen zouden bestaan. Voor GL is dat risico niet al te groot (werkelijk te links), maar de positie van D66 zou zonder begeleiding tot ‘ongelukjes’ kunnen leiden. Dat beide partijen in Den Haag een coalitie aangingen met Groep de Mos was opmerkelijk, maar in mijn optiek alleen mogelijk juist doordat ook GL er aan deelneemt.

Onderhandelingen in zowel Rotterdam als Amsterdam zagen een ietwat dociel D66 dat vaak eenvoudig achter GL aan boemelde, omdat die partij in maart vaak de grootste werd. Maar een deelname van D66 zonder GL aan colleges met rechtsige partijen bleek onbespreekbaar. ook niet als daar nadrukkelijk en met relatief aantrekkelijke voorwaarden voorstellen toe werden gedaan. Met D66 in het kabinet en GL in de oppositie vindt de top van die partij het risico van een groot GL-succes bij de eerstvolgende landelijke verkiezingen blijkbaar te groot, en hoopt verder dat de kiezer gevoelig zal blijken voor een ‘regeerbonus’ vanwege het nemen van verantwoordelijkheid.

Deze titanenstrijd zal de komende jaren de Nederlandse politiek domineren, daarmee en passant bevestigend dat de PvdA voortaan een irrelevante bijwagen zal blijken.