Hoe lang leven clichés? Een vraag die niet zo een-twee-drie is te beantwoorden. Sommige clichés zijn zo oud, dat ze weer een nieuw leven krijgen.

Ooit bracht de Britse band Barclay James Harvest een nummer uit dat Titles heette. Het was een collectie titels van Beatle-nummers die achter elkaar waren geregen en op een dromerig deuntje waren gezet. Waren die Titles ook clichés? Meer dan je zou denken. Maar een aantal van die clichés is zelfs al zo versleten dat we ze niet meer herkennen voor wat ze zijn: obligate stopwoorden waarvan de betekenis steeds minder werd. Daarmee krijgen ze soms een nieuw leven.

In het Nederlands is dat niet anders. Ik moest er aan denken door een interview met Ewald Engelen. Een politiek interview. Engelen vroeg zich hoopvol af of 2020 het jaar van de revolutie worden ging.

De Revolutie? Goeie genade. “Als de revolutie komt, nou, dan ….” was een clichématig dreigement van mensen die het in de jaren zestig niet breed hadden, maar waarmee ze iedereen die hen niet zinde en te welvarend leek (dus meer dan zijzelf!) dachten een ongemakkelijk gevoel te geven. Onvermijdelijk werd dit zo’n groot cliché dat het in zijn tegendeel verkeerde, waarna de evidente spot die het bevatten ging het als serieus middel in de vergetelheid deed wegglijden.

Opvallend vond ik dat Ewald eigenlijk te jong is om dit ten volle van nabij te hebben meegemaakt. Er is dus ook nog sprake van een vererfd cliché, of een cliché dat in zijn sociale omgeving altijd een serieuze optie gebleven is. Ocharme, dacht ik toen. Sommige mensen hebben het niet getroffen in het leven. Want als er iets is wat momenteel een revolutie zou kunnen ontketenen, da komt daar geen revolutie van die congruent met zijn persoonlijke obsessies (groen, socialistisch, neoliberalisme) zal zijn. Engelen zou Hermans eens moeten lezen.

Een ander cliché dat in een onvermoede vorm weer is teruggekeerd op aarde is de kreet “God wil het!” Dit was het motto waarmee de kruisvaarders op weg gingen naar een graf in het Heilige Land. Maar is de portee van Allahu Akbar werkelijk zo verschillend? Ik waag het te betwijfelen. Dat iedere doorgesnoven gek met een groot mes en een overspannen verwachting van het hiernamaals dat hem wacht als hij zou sneuvelen tijdens een aanval op ongelovigen meent zijn epifaniën op zijn persoonlijke omgeving te moeten botvieren terwijl hij loeit dat zijn god groot is, is er een minder verre nazaat van dan we zouden wensen. Wel lijkt het mij dat een snelle overbrenging naar een plek nabij het heilige land (Syrië?) iedereen goed zou doen.

Veel clichés zijn gebaseerd op gezegdes, en anders worden ze het wel. Je verwacht het niet is er zo een, en zowel GeenStijl als eertijdse komieken (zoals Wim Kan) wisten ze te munten. Vaak weten we niet eens meer waar ze vandaan kwamen.

De belangrijkste functie van clichés lijkt echter dat je door ze te gebruiken niets meer hoeft uit te leggen. Dit mag u niet onderschatten, en is een goede reden waarom juist jonge mensen met een gebrekkige taalvaardigheid er zo dol op zijn. Gesublimeerd komen ze dan vaak ook nog eens terug als afkortingen die via sociale media worden gebruikt. Ook daar verliezen ze mettertijd aan zeggingskracht, maar ondergraaft dat hun gebruik? In tegendeel.

Al kan best zijn dat ze de clichés van social media al te zeer verouderd waren eer ik ze begrijpen kon.