De speech van de Britse premier Cameron gisteren overschaduwde, dat ook elders in Europa structuren in staat van ontbinding verkeren. In Catalonië stelde het regioparlement een onafhankelijkheidsverklaring op, en koerst nu aan op een referendum in 2014 over het losmaken van de regio uit de Spaanse staat.

Met 85 tegen 41 stemmen werd de onafhankelijkheidsverklaring vastgesteld, en het is nu aan het Catalaanse volk daar in 2014 een uitspraak over te doen. In zekere zin is het dus nog geen formele onafhankelijkheid die Catalonië hier uitroept, maar een eerste stap. Wel een grote eerste stap, want de regioverkiezingen eind november, – en een grote demonstratie eerder al – maakten duidelijk dat het onderwerp onder de Catalanen leeft. Hoewel de regerende nationalisten enig terrein moesten prijsgeven, ging die vertrokken aanhang naar partijen die juist een militanter nationalisme nastreven. En met hen heeft premier Más een coalitie gesloten.

Het volk van Catalonië is in politiek en rechterlijk opzicht een souverein subject. Het zelfbestemmingsproces zal strikt volgens democratische regels verlopen.

Allemaal keurig netjes, zo lijkt het. Het zelfbeschikkingsrecht der volkeren wordt niet expliciet aangehaald, maar is ongetwijfeld datgene waarop de regering-Más zich beroepen zal. De centrale Spaanse regering in Madrid heeft aangekondigd naar het Spaans Grondwettelijk hof te zullen stappen, en gezien eerder oplaaiende sentimenten (vooral ook in het Spaanse leger en andere instituties van staat) lijkt de uitslag daarvan op voorhand vast te staan. Desalniettemin, de Catalaanse regering beroept zich op hogere internationale wetgeving, en zeker na het uiteenvallen van Joegoslavië in de jaren tachtig, en van Tsjecho-Slowakije in de jaren 90 van de 20e eeuw, lijkt het onvoorstelbaar dat ze uiteindelijk het internationale juridische gelijk niet aan haar zijde zal blijken te hebben.

De Spaanse regering lijkt klem te komen te zitten tussen het Catalaanse verlangen naar onafhankelijkheid en het verlangen van de Eurocraten in Brussel althans voor het oog van de wereld een democratische gezindheid uit te stralen. En aangezien de regering-Más duidelijk heeft gemaakt dat Catalonië de EU niet verlaten wil, zit de EU verstrikt in haar eigen beleden rechtvaardigheidsideologie.

Verstrikt? Ja.

Catalonië, veruit de rijkste en meest productieve regio van Spanje, kan uitstekend zonder Spanje op eigen economische benen staan. Of Spanje Catalonië economisch missen kan lijkt veel minder zeker. Zodat een Catalaanse onafhankelijkheid als direct gevolg zal hebben dat de misère van Spanje steeds nadrukkelijker op het bordje van Brussel zal komen te liggen. Ook financieel. Indien eenmaal de mogelijke obstakels voor een referendum uit de weg zijn geruimd, zal de onrust op de financiële markten over de houdbaarheid van de Spaanse schuld weer toenemen, hoe hard ECB-presient Mario Draghi ook wijst op de feitelijke garantie van die schuld door de EU. De Spaanse economie is nog steeds erg zwak.

Vorige week maakte de regering in Madrid bekend dat ze haar met de EU afgesproken economische targets niet zou gaan halen. De al neerwaarts bijgestelde doelen bleken opnieuw te moeilijk, en in plaats van een verwacht tekort over 2012 van 6,3% GDP wordt nu circa 7,0% verwacht. Dit is ook mede te danken aan de tekorten in de Spaanse regio’s, waarmee was afgesproken dat hu tekort de 1,5% niet teboven mocht gaan, maar waarover Catalonië vorige week al bekend maakte uit te zullen komen op 2,3%. En als de rijkste regio anderhalf maal het afgesproken tekort realiseert, dan is het vrijwel onvoorstelbaar dat dat door de andere regio’s kan worden gecompenseerd. Ook, omdat er geen enkele reden is te verwachten dat sommigen van hen een overschot zullen bereiken. Zich houden aan de afgesproken 1,5% is in de Spaanse context al een prestatie van formaat.

Met ook een Schots referendum in 2014 in aantocht kan de EU zich opmaken voor een moeilijk jaar. Het voordeel dat Brussel heeft van de door hun omvang slinkende lidstaten als Spanje en het VK – die door verkleining aan mach t zullen verliezen – wordt ruimschoots gecompenseerd door de ellende van allerhande nieuwe onderhandelingen. Want al heeft Brussel dan ook de oekaze uitgevaardigd dat nieuwe lidstaten verplicht zijn zich te conformeren aan de bestaande regels alsook het gebruik van de euro, niemand kan voorspellen hoe in Schotland en Catalonië zal worden gereageerd als na de verkregen onafhankelijkheid de knellende banden van de Eurocraten in Brussel nog meer pijn gaan doen dan men ooit voelde als onderdeel van het huidige staatsverband. Praktisch gesproken is het makkelijker – in ieder geval theoretisch – uit de EU te stappen dan uit die bestaande staatsverbanden.

En opnieuw: het houden van referenda zal de nodige onrust veroorzaken. Want als met een referendum een regio zich uit een bestaande staat kan losmaken, dan is dat eveneens het logische voorland van staten die de EU zouden willen verlaten. “Moge u leven in interessante tijden”. is een klassieke Chinese verwensing. Brussel gaat het meemaken.

 

 

Eerder verschenen op Dagelijkse Standaard.