De meningsvrijheid staat op meerdere manieren onder druk. Ook pogingen anderen in diskrediet te brengen vallen er onder, soms op onfrisse wijze.

Een groep prominenten onder leiding van FvD-leider Thierry Baudet wil dat er een meldpunt komt waar mensen aanhangers van de zogeheten cancel culture kunnen aangeven.

‘Dit is hét moment om tegenstanders van de vrije mening de mond te snoeren.’

‘De vrijheid van meningsuiting is een van de belangrijkste waarden van onze democratische en open samenleving. Het is een grondrecht waar we pal voor moeten staan en dat we ons niet moeten laten afnemen door een kleine groep intoleranten’, aldus Baudet.

Critici halen hun schouders op over het initiatief. ‘Van ons mogen de diversiteitshaters brullen wat ze willen, we weigeren alleen ernaar te luisteren en vinden dat niemand dat zou moeten doen’, aldus een anonieme hacker op het account van Geert Wilders. ‘Als zij dat een inperking van hun vrijheid vinden, zoeken ze het maar lekker uit. Wij blijven gewoon zeggen wat we willen.’

Hier wringt dus de schoen. Tegenstanders zien een inperking van de vrijheid van meningsuiting door het gecancel , practisanten willen kunnen zeggen wat ze willen. De vrijheid van de een wordt haaks gesteld op de vrijheid van de ander. De Nederlandse en de Europese Grondwet – waar wij tegenwoordig onder vallen – bepalen dat ‘voor het openbaren van gedachten of gevoelens door andere dan in de voorgaande leden genoemde middelen heeft niemand voorafgaand verlof nodig wegens de inhoud daarvan, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet.’

Het wordt daarmee interessant om te onderzoeken hoe de grondwettelijke vrije mening zich verhoudt tot andere bepalingen in de Grondwet en overige wetten die constitutioneel geldig tot stand zijn gekomen, via de regering en het parlement. Een en ander wordt duidelijker wanneer we bekijken wat doel, praktijk en gevolgen van de cancel cultuur zijn, en welke strijdigheid met andere (Grond)wettelijke regels daaruit kan ontstaan.

Zo kunnen we smaad, laster en ophitsing in aanmerking nemen. Mensen voor racist uitmaken is eenvoudige belediging en niet strafbaar. Maar wat nu als wordt opgehitst om dit groepsgewijs te doen, met als doel de belaagde in diskrediet te brengen wegens diens/haar mening, op te roepen tot bedreiging en privéadressen te openbaren, waarin een bedreiging van vandalisme of fysiek leed impliciet schuilgaat, wordt er dan geen grens overschreden? Ongeacht het recht op vrije uitingen.

Neem bijvoorbeeld columniste/speaker/dagvoorzitter/etc Marianne Zwagerman. In Dit is de Dag vertelt ze dat de online afrekencultuur haar 60.000 euro heeft gekost.

“Ik maakte een klimaatkritisch programma voor WNL, vervolgens ging er een hele stroom aan mails naar opdrachtgevers. Ze willen dan niet meer hun vingers aan je branden.”

Een kleine ondernemer die economische schade lijdt door vrije meningen? Toevallig staat er in de Grondwet ook nog artikel Artikel II-16: De vrijheid van ondernemerschap. “De vrijheid van ondernemerschap wordt overeenkomstig het recht van de Europese Unie en van de nationale wetgevingen en praktijken erkend.’’ Je zou kunnen concluderen dat cancelaars een inbreuk maken op dit grondrecht. Welke van de twee weegt zwaarder? Is hier bovendien geen sprake van ophitsing?

Vergelijkbare gevallen doen zich voor als het om werknemers gaat. Een twitteraarster: ‘’Ik heb in november vorig jaar aangifte gedaan tegen een paar linkse activisten, die mijn werkgever hadden benaderd dat ze mij maar moesten ontslaan want ik ben PVV’er en dus ook een racist etc. Ik had bewijs, politie ging het uitzoeken. Nooit meer wat gehoord.’’ Recht op werkgelegenheid is ook een grondrecht.

Wetenschappers die er ‘foute’ denkbeelden op nahouden liggen tegenwoordig geregeld onder vuur van cancelaars. Paul Cliteur riep hun toorn over zich af en de hitsers eisten zijn ontslag bij de Universiteit van Leiden. Hij was niet onder de indruk: “Dus als u een beetje succes wilt boeken met uw verzoeken aan de universitaire bestuurders om mij ontslagen te krijgen, lieve Social Justice Warriors, dan moet u echt gaan aantonen dat mijn wetenschappelijke publicaties niks waard zijn’’, reageerde hij laconiek.

Met ‘Een dag niet ontslagen gewenst is een dag niet geleefd’, maakte Cliteur de cancelaars verder volstrekt belachelijk. De Universiteit van Leiden is namelijk georganiseerd op basis van het Presidium Libertatis, wat staat voor Vrijheid boven Alles: vrijheid van onderzoek, vrijheid van expressie, vrijheid om ook ‘afwijkende standpunten’ in te nemen. De rechten moeten in verhouding tot elkaar worden afgewogen: vrije uiting, het recht op werkgelegenheid en de wetenschappelijke vrijheid. Mij lijkt dat het doel van de ophitsing jegens Cliteur misbruik van vrije meningsuiting vormt.

Er zijn genoeg manieren om een mening te uiten. Maar wanneer daaruit economische schade, diskrediet en persoonlijke/sociale schade volgen, mag daar best een wettelijke rem op. De Amerikaanse staat Californië heeft bijvoorbeeld een wet aangenomen die werkgevers verbiedt mensen te ontslaan wegens hun mening, ook op de social media. Demonstreren en zeggen dat Shell apartheid ondersteunt of Shell-stations in brand steken zijn immers ook twee verschillende zaken.

Van mij mag het nog wel een stukje verder gaan. Uitoefening van de vrije meningsuiting gericht op schade aan personen en ondernemingen kan strafbaar worden gesteld. ‘Behoudens ieders verantwoordelijkheid voor de wet’ is immers in het Grondwetsartikel de mitigerende bepaling, die ook van toepassing is op haatzaaien, opruiing, hitsen, laster en smaad. Waarom niet op kwaadaardige cancelling?

Strafbaarstellingen van cancelling impliceert wel dat platforms die de kwaadaardige uitingen verspreiden medeplichtig kunnen zijn, wat als censuur kan worden gezien. Vriend Trump heeft iets dergelijks al in gang gezet en bijvoorbeeld Facebooks Zuckerman heeft inmiddels aangegeven daarvan geen mordicus tegenstander te zijn. Deze cancel-tijd vraagt kennelijk om bij eigentijdse, passende maatregelen.