Gisteren enige kleine politieke commotie rond de VVD: Frits Bolkestein stelt in Elsevier, bij de aangekondiging van de eerste hoofdstukken van zijn memoires, dat Halbe Zijlstra de meest logische opvolger van Mark Rutte is. Daar zullen zowel Rutte als Zijlstra weinig gelukkig mee zijn.

Als inleiding van de columns van Bolkestein staat er komende week in de papieren Elsevier een groot interview met de nieuwe medewerker. Waarin staat:

Bolkestein noemt het onvermijdelijk dat een minister-president teveel vijanden maakt. ‘Rutte is nog maar net begonnen aan zijn tweede termijn. Dus laten we dat maar even afwachten,’ zegt Bolkestein. ‘Dan moet er een opvolger zijn en daar hebben we Halbe Zijlstra voor.

Het is nooit fijn om ruim van tevoren te worden aangekondigd als de meest geschikte kroonprins die een partij voorradig heeft. Pas als de leider verdwenen is, of middels een leiderschapsgevecht waarbij de oude leider door zijn opvolger wordt ‘gewipt’, maakt een nieuwe leider goede kansen zijn gezag te vestigen. De positie van kroonprins is zo ongeveer de meest ongelukkige die men in het politieke bestel kan verkrijgen. Het loopt dan ook zelden goed af.

Weet Bolkestein dat niet? Nou, natuurlijk wel.

Dat Bolkestein met Rutte niet gelukkig is, is al wat langer bekend, en de oud-VVD-leider maakt van zijn ongenoegen ook steeds minder een geheim, al blijft hij het spel elegant spelen. Afgelopen zondag kwam eigenlijk al de eerste opmaat naar het stuk dat gisteren in Elsevier verscheen, met zijn ruimhartig ophalen van oude herinneringen over de strijd binnen de VVD die uiteindelijk tot zijn eigen troonsbestijging leidde. De daar nog aan toegevoegde wijze woorden over leiderschapsstrategie, dat men ook leiders kan kiezen die uiteindelijk vooral incompetent blijken, en wat daaraan gedaan moet worden – ze wezen alle in dezelfde richting. Namelijk dat het tijd wordt dat Rutte het veld ruimt.

En als bedreven tacticus houdt Bolkestein natuurlijk een slagje om de arm: ‘Laten we het maar even afwachten.’ Veel dodelijker kun je iemand niet te kijk zetten als eigenlijk niet langer voldoende bestand tegen deze zware baan. Feitelijk opent Bolkestein de deur naar een discussie over het functioneren over Rutte. Knap, want hij noemt hem nauwelijks. Maar desalniettemin is het onmiskenbaar.

In zekere zin is deze aanpak voor Nederland een novum, en lijkt een signaal van de irritatie die het resultaat van de kabinetsformatie en de navolgende publicitaire misstappen bij Bolkestein opgeroepen hebben. Lubbers maakte Brinkman indertijd in één keer compleet af, maar de electorale gevolgen voor het CDA zal hij achteraf mogelijk meer hebben betreurd dan hij toentertijd voor mogelijk gehouden had. Die fout wordt hier niet herhaald.

De komende maanden zal elk optreden van Zijlstra op een goudschaaltje gewogen worden. Het vereiste laveren tussen kabinet, achterban en VVD-Kamerfractie zal zeker een aantal butsen en builen veroorzaken. Dat kan ook niet anders, aangezien de fractievoorzitter van de partij die de premier levert vooral de functie van handlanger heeft. De loopjongen van een premier die men niet langer als leider wenst, is dan ook niet de meest logische keus als opvolger wanneer men een nieuwe leider zoekt.

Wie dan wel?

Bolkestein noemt iets na Zijlstra ook nog Edith Schippers, en hiermee laat hij een deel van zijn kaarten zien. Als lid van het kabinet is het haar vanuit die functie onmogelijk de premier al te zeer af te vallen, zodat speculaties over haar eigen belangstelling voor het leiderschap bepaald ongewenst zijn zolang het er niet echt op aan komt. Bolkesteins vinger richting Zijlstra beschermd haar daar tegen, een slimme manoeuvre.

Formeel is er niets bekend over de ambities van Schippers. Wèl dat ze bijzonder competent is. En als laatste argument dat vóór haar spreekt, is dat zij ten tijde van de bespreking van het regeerakkoord met de PvdA nog bijna woedend opstapte vanwege het behaalde resultaat. De manier waarop zij vervolgens in de fractievergadering tot zwijgen werd gebracht zal de warme verhouding met Rutte ongetwijfeld iets hebben doen bekoelen.

Schippers is door Bolkestein nu ‘in het wiel’ van Zijlstra gemanoeuvreerd. Dat Rutte nauwelijks nog mag rekenen op een volgende termijn wordt binnen de VVD al als vaststaand feit aangenomen. Alle vereiste politieke maatregelen voor de komende jaren in aanmerking genomen lijkt het het meest waarschijnlijk dat een val van het kabinet vanuit de VVD-fractie zal worden geforceerd. Mocht dat inderdaad zo plaatsvinden, dan is dat eveneens een teken dat Zijlstra de zaak onvoldoende in de hand had. Daarna zullen we zien we de beste papieren heeft voor Rutte’s opvolging.

 

 

Eerder verschenen op Dagelijkse Standaard.