Velen verbazen zich over de enorme koersdalingen op de beurs, zo’n 30%. Hoe kan dat? Statisticus Nassim Taleb lanceerde het begrip “Zwarte Zwaan”, het geheel onvoorspelbare, de donderslag bij heldere hemel.

Toevallige gebeurtenissen die ons leven bepalen. Het simpele voorbeeld van een losgelaten dakpan die op je hoofd valt omdat je net op het verkeerde moment onder het dak liep. Ieder van ons kent ze: soms tragisch, soms fijn, maar altijd onvoorspelbaar. Zwarte zwanen liggen ten grondslag van vele belangrijke historische gebeurtenissen, in politiek, wetenschap, zaken en privé. Uit een trendmatig proces is volgens Taleb ‘dus’ weinig op te maken over het plaatsvinden van ‘de zwaan’. Gebeurtenissen kunnen zich lineair ontwikkelen, totdat een onverwachte gebeurtenis toeslaat die de trend van de afgelopen periode volledig overhoop gooit.

Een prachtig voorbeeld van Taleb is de kalkoen voor en na Thanksgiving. De kalkoen denkt duizend dagen voor Thanksgiving in Luilekker land te verkeren. Totdat hij plotseling kort voor Thanksgiving het loodje legt. Uit de geschiedenis van die duizend dagen is niet op te maken wat er daarna gebeuren zal. Om Taleb te parafraseren: we leefden de laatste jaren weer in die duizend dagen. Na de kredietcrisis van 2008/2009 dachten we: het gaat fantastisch! De verwachtingslijn ging steil omhoog. Totdat deze Zwarte Zwaan voorbij kwam.

Pal voor zijn fatale reis in 1912 van de Titanic, het ‘onzinkbare’ schip, waarbij het schip op haar eerste vaart in aanvaring kwam met een ijsberg, meldde kapitein E.J. Smith: “ik heb nog nooit op zee een noemenswaardig ongeluk meegemaakt…. In al mijn jaren ervaring op zee heb ik maar één vaartuig in nood gezien. Ik heb nog nooit een wrak gezien en heb nooit schipbreuk geleden en heb me nooit in een penibele situatie bevonden die rampzalig dreigde af te lopen.” Wat vervolgens gebeurde heeft Smith niet kunnen navertellen.

De onverwachte aanleiding tot de Eerste Wereldoorlog, de val van de Berlijnse Muur, de onverwachte Zesdaagse oorlog, de voorbeelden zijn legio. Ons brein is een verklaringsmachine. Achteraf zoeken we verklaringen voor het onverwachte. We moeten het kunnen plaatsen. Evolutiebiologen menen dat de wereld zich niet via een vooropgezet plan, maar via kleine lukrake veranderingen voortbeweegt, al lijkt het zich anders aan ons voor te doen.

We houden onszelf voor de gek, met verklaringen die tegemoet komen aan onze behoefte tot interpretatie. We zoeken bevestiging en houvast. We gedragen ons alsof uitschieters, zwarte zwanen, met grote gevolgen niet bestaan. Ons brein is niet geprogrammeerd op het onverwachte. We lijden aan zogenaamd cognitieve dissonantie, wat aanduidt dat er een onaangename spanning ontstaat bij kennisname van feiten en opvattingen die strijdig zijn met de eigen, bestaande, mening of overtuiging. Er is onverenigbaarheid tussen de twee opvattingen, “het kan niet waar zijn, ik wil niet dat het waar is, dus is het niet waar”(ook al is het wel waar). Het wordt ook wel een bevestigingsvooroordeel genoemd. Dit doet zich niet alleen bij beleggen voor maar op alle terreinen, niet in de laatste plaats de politiek.

Terug naar beleggen. Beleggers acteren vaak rationeel, maar zijn ook onderworpen aan psychologische invloeden, met name angst en hebzucht. Ze relateren de prijs van hun aandelen vooral ook aan de prijs die anderen bereid zijn te betalen, zonder over de intrinsieke waarde ervan na te denken. Dat werkt kuddegedrag en ‘zeepbellen’ in de hand. Zeepbellen worden veroorzaakt door stijgende speculatieve prijzen die het optimisme bevorderen. Dit leidt tot grotere kooplust en vervolgens tot verdere speculatieve prijsstijgingen. We hebben dit sinds de kredietcrisis van 2008/2009 gezien in de aandelenkoersen en huizenprijzen: skyhigh! Ten slotte barst dan de zeepbel en ontstaat een beurscrisis, een krach. Zoals nu.

Helaas weten we niet of de zeepbel volledig is leeggelopen. Zit er nog (veel) lucht in waardoor de koersen nog veel verder omlaag kunnen gaan? Sommigen denken dat we weer in de richting gaan van een Grote Depressie zoals de jaren dertig van de vorige eeuw. Niemand die het weet. Wat we wel weten is dat de magnitudes van vermogen gigantisch zijn. Neem alleen al het pensioenvermogen van Nederland, tot voor kort 1.400 miljard euro, nu een stuk minder, maar nog onbekend hoeveel. Al dat vermogen, verdeeld over rond 200 pensioenfondsen, werkt één kant op, of naar boven, of naar omlaag. Dat betekent dat het van holderdebolder gaat. Als we door de Corona-crisis heen zijn kunnen de koersen weer naar boven spurten in een soort opluchtende koopwoede. Tenzij er opnieuw een Zwarte Zwaan voorbij zwemt…

---

Frits Bosch is auteur van “Wereld op een keerpunt”, “Onbehagen bij de elite”, “Schaft ook Nederland zich af?” en “Feminisme op de werkvloer. Linkjes in zijn biografie