Veel zaken die in SF werden aangekaart blijken in de een of andere vorm vroeger of later actueel te worden. Neem nu eens het voorbeeld van de drie levensfasen, sociaal gezien het belangrijkste element uit Beschermheer, van Larry Niven.

Als verstokt liefhebber van het SF-genre ben ik er stiekem van overtuigd dat problemen die door auteurs worden aangekaart en die de maatschappij niet gelegen komen, jarenlang van het etiket SF werden voorzien. Domweg om er niet serieus op in te hoeven gaan.

Het concept van drie herkenbaar gescheiden levensfasen dat Niven in Protector introduceerde is zinvoller dan we ons vaak willen realiseren, maar de wetenschap begint het te onderbouwen. Niet concreet, maar met aanwijzingen die niet mis te verstaan zijn. Zo is daar het feit dat het puberbrein pas de volledige volwassenheid bereikt na het 25e levensjaar – een moment waarop in het verleden niet alleen de voortplanting al enige jaren gaande was. Maar vaak ook het moment waarop de sociale verantwoordelijkheid voor het gezin een steeds belangrijker element wordt voor jongvolwassenen. Je voortplanten kan fysiek vanaf circa 14-15 jaar, maar om je nageslacht goed te begeleiden is tijd, aandacht en (levens)ervaring nodig. Dat dit een essentieel kenmerk van een andere levensfase is lijkt me uitstekend verdedigbaar.

Vergelijkbaar is het moment dat je oudste nageslacht zelf weer kinderen gaat krijgen een nieuwe cesuur in je menselijkheid. Over het algemeen is dat ook het moment dat de vruchtbaarheid van vrouwen zover afneemt dat zij niet vaak nog kinderen zullen krijgen. Het scheppen van voorwaarden voor een veilige en voorspoedig leven van dat nageslacht wordt dan een veel belangrijker levensdoel dan wat dan ook.

Hoe past dit concept in Beschermheer (de Nederlandse titel van Protector)?

Niven begint zijn verhaal met een expeditie door een Alien die richting Aarde vertrekt. Deze Alien (een Pak) is een afstammeling van een ras dat 2,5 miljoen jaar geleden de aarde heeft gekoloniseerd, en hij komt op ‘familiebezoek’. Deze Pak leeft op knollen, en niets anders. Op de oorspronkelijke planeet van de Paks verloopt de overgang van de eerste levensfase naar de tweede zoals die bij ons gebruikelijk is (het opgroeien van baby naar jongvolwassene), maar het leven daar kent drie levensfasen, respectievelijk kind, voortplanter en beschemheer. De overgang naar de Beschermheerfase vindt echter alleen plaats na het eten van de knol die deze Pak met zich meebrengt. Die knol is voor een jongvolwassen voortplanter dodelijk – pas vanaf een bepaalde leeftijd wordt zij eetbaar, zelfs onweerstaanbaar. Na consumptie op de juiste leeftijd kan de transformatie tot beschermheer plaatsvinden. De beschermheren zijn de beslissers van de Pak-maatschappij. Zij bepalen, zij regelen, zij regeren. En ze vechten elkaar voortdurend de tent uit.

De drie fasen zijn strikt gescheiden naar het belangrijkste element voor elke maatschappij, en hiermee onderstreept Niven een logica die we geneigd zijn nauwelijks te herkennen, maar die wel degelijk valide is. De essentie van de kindfase gaat over leren en veilig opgroeien, de essentie van jongvolwassen zijn is voortplanting en de fase van beschermheer is wat het woord al aangeeft. Om dit nog extra te benadrukken zijn de beschermheren tijdens hun transformatie geslachtsloos geworden.

Helaas voor die oude koloniserende Paks bleken de Wortels des Levens op Aarde niet te willen groeien. Die heersende klasse van meegekomen Beschermheren stierf daardoor uit, en uit nood geboren ontwikkelden de jongvolwassenen zich zelf tot de beschermers van hun nageslacht. Na een evolutie van verscheidene miljoenen jaren ontstond daar de mens.

De verwikkelingen zijn interessant, maar als ik uw interesse voor het boek heb gewekt zou het flauw zijn heel veel meer te vertellen. Laat ik het er op houden dat het spannend en onderhoudend is, literair acceptabel en dat de natuurkundige kant (Niven is natuurwetenschappelijk een sterk schrijver) niet overdreven ingewikkeld of storend aanwezig is.

Maar over die drie levensfasen valt nog wel iets meer op te merken. Is het niet opvallend dat met name de emotionaliteit van jongvolwassenen een evenwichtig oordeel nog wel eens in de weg staat? Om Freek de Jonge bewust verkeerd te citeren: En dat mag allemaal nog stemmen óók!

Van mij mag iedereen stemmen, maar de vraag moet maar eens gesteld worden of dat wel verstandig is? In Schotland heeft men de kiesleeftijd verlaagt tot 16 jaar, en de romantici die willen dat Schotland onafhankelijk wordt van het UK hebben daar baat bij. Romantiek hoort bij de voortplantingsfase van het leven, maar romantiek vertroebelt ook een afgewogen oordeel. Dart mensen kinderen tegenwoordig inspraak geven kan ook maar tot een bepaald punt gaan, zelfs de grootste dwazen beseffen dat.

Maar we leven in een tijdsgewricht waarin iedereen medeplichtig wordt gemaakt aan wat we doen door hen stemrecht te geven – betekenen doet het op de keper genomen weinig, maar het klinkt goed. Hoe meer emotioneel manipuleerbare mensen mogen stemmen, des te minder betekent het kiesproces nog voor de toekomstige beslissingen over beleid. Dat excuus wil ik politici eigenlijk graag afnemen.

---

Beschermheer (Protector) – Larry Niven (1973)
Elsevier
ISBN10 9010017915
ISBN13 9789010017918
In het Nederlands alleen tweedehands nog verkrijgbaar