Er is ons een groot onheil overkomen. En de angst zit er bij onze opiniemakers diep in. Wat is er aan de hand?

Althans, dat is de indruk die ik heb overgehouden uit de kranten en van televisieprogramma’s van de laatste dagen. Een monster heeft de macht in Amerika overgenomen dankzij miljoenen racisten die hem steunen en dat is het einde van de beschaving zoals we die kenden. Mensen die ik aardig vind hoor ik de meest vreselijke dingen zeggen en veel fatsoensrakkers hoor ik zich te buiten gaan aan de meest onfatsoenlijke en haat zaaiende omschrijvingen van de nieuwe president van Amerika.

Sinds ik op jeugdige leeftijd ontdekte dat Sinterklaas niet echt bestond besloot ik me niet meer zo gemakkelijk bang te laten maken en niet meer op voorhand aan te nemen dat wat anderen vertelden ook waar was. Je kunt je afvragen of het hele sinterklaasfeest niet mede de intrinsieke bedoeling had om met je angsten te leren omgaan. Er is maar weinig om echt bang voor te zijn en angst is een slechte raadgever leerde ik van mijn vader.

Als ik alles wat over Trump gezegd wordt terugbreng tot het droge gewicht kan ik hem geen sympathieke man vinden. Ik heb wel sympathie voor veel van de mensen die op hem stemden omdat ze verwachten dat hij taboes zal doorbreken en de gevestigde orde een oorvijg verkoopt. Trump is in ieder geval geen bange man. En omdat hij niet bang is, voelt de gevestigde orde zich door hem bedreigd. Vanwege die bedreiging beginnen ze om zich heen te slaan en het wapen van bangmakerij is een beproefde methode om je te verweren.

De interne werking van bangmakerij
Groepscohesie is het eerste doel van bangmakerij en ontaardt als regel in scapegoating. Bij bangmakerij is het de bedoeling dat de doelgroep zich verenigt in dezelfde opvatting door iets buiten henzelf als bedreiging aan te wijzen. Bij een acute bedreiging neemt de groepscohesie toe, vormt een veilig binnenklimaat en wekt de groep op tot een agressieve houding. Het is precies wat we op dit ogenblik in Amerika zien gebeuren bij de storm van protesten die zich vooral in de grote steden voordoet.

De externe werking van bangmakerij
Bangmakerij heeft ook tot doel om het object van de uit angst voorkomende agressie te bewegen om concessies te doen. ‘Bewijs dat je niet zo slecht bent als wij denken’, is de boodschap. Als die boodschap vat krijgt op het object zal een bijstelling van de aanvankelijke boodschap het gevolg zijn. Er worden concessies gedaan en voor een toekomstige president van Amerika is dat een noodzaak om te voorkomen dat het land volledig verscheurd raakt.

De conclusie van deze dubbele strategie is dat de soep niet zo heet zal worden gegeten als die werd opgediend. Hoe harder het verzet is, des te meer concessies er worden gekregen.

De tweede doelstelling bij de externe werking is zo veel mogelijk sympathie te verwerven voor het eigen standpunt om zo het verzet te vergroten. Het merkwaardige daarbij is dat ook veel mensen die juist belang hebben (of horen te hebben) bij het doorbreken van taboes, vatbaar zijn voor de verspreide angst en zich daardoor als het ware tegen hun eigen belangen keren. Een onderdeel van de bangmakerij is dat u en ik wel heel slechte mensen moeten zijn als we het standpunt van de dominante groep niet delen. Bewust of onbewust laten veel mensen zich daardoor leiden, want wie kan er tegen om als slecht mens te worden aangeduid.

Te veel mensen laten zich bang maken
Het is groepsdruk die mensen verleidt om een zelfstandig oordeel op te geven voor het standpunt dat de groepsleiding prefereert. Hoe dichter men bij de groep staat, hoe meer men zich conformeert. De bangmakers (populisten gaan de zaak overnemen) vormen in Nederland een merkwaardige groep. Leiders van politieke partijen zitten als regel in de voorhoede. Het doorbreken van taboes is een bedreiging voor hun machten invloed en de angst voor het verlies van aanhang. In hun kielzog zijn het de politiek geïnteresseerde journalisten en programmamakers die de taak op zich nemen om de angst te verspreiden. De angst dat de omwenteling in Amerika een doorwerking zal hebben op de situatie in Nederland speelt daarbij een grote rol.

Bangmakerij is een vorm van manipulatie
Uiteindelijk zijn het niet de politici en cartoonisten en journalisten die het meeste belang hebben bij het verwekken van angst en het zaaien van haat. In feite zijn ze ingekapseld in de amorfe groep die die zich het meest bedreigd voelt door veranderingen. Het is de groep die geen belang heeft bij veranderingen en de status quo willen behouden omdat die hun belangen dient.

Het bang maken voor Zwarte Piet met zijn roe en zak is onder druk van het pedagogisch klimaat in de jaren zeventig verdwenen. Ik vraag me af of daardoor minder mensen hebben leren omgaan met angst en met wat anderen ze proberen wijs te maken.

Het doorbreken van taboes is alleen een bedreiging voor de groep die van de status quo profiteert. Daarom is er alle reden om ons niet te laten intimideren en manipuleren. Het doorbreken van taboes is niet het einde van de beschaving zoals we die kennen maar noodzakelijk om de scheef gegroeide verhoudingen weer in balans te brengen.

---

Dit artikel verscheen eerder op Peter’s Blogboek