De trek naar de grote steden van eind 19-de eeuw wordt doorgaans geduid in het kader van het kapitalisme, en een zoektocht naar betaald werk. Dat het ook de oorsprong van veel academisch tuig tot gevolg had wordt vaak overzien.

De trek naar de grote steden zou ook een zoektocht naar betere kansen inhouden. In meer moderne opvattingen betekent dat tevens dat er geen kritiek op deze mensen gegeven mag worden – ze zijn immers slachtoffers van het kapitalisme?

Dat hetzelfde principe herkenbaar was in de migratie die vanuit de vroegere koloniën op gang kwam wordt minder goed beseft. Nu is dat in Nederland ook wat minder eenvoudig te duiden. Hier te lande waren er immers drie magnetisch werkende grote steden in het westen des lands? Amsterdam – dat de naam had, Rotterdam – waar echt gewerkt werd, en altijd mensen nodig waren, en Den Haag, waar de regering zetelde.

In de 19-de eeuw was datzelfde dilemma voor migranten al herkenbaar. Rotterdam werd overspoeld door Brabanders, in Amsterdam woonden rond 1900 evenveel Friezen als in Friesland, en waarvandaan de nieuwe Hagenaars stamden weet ik niet goed – niemand, geloof ik. Na de Tweede Wereldoorlog trok Den Haag echter het leeuwendeel van de mensen die Indië verlieten en naar Nederland kwamen. Zo kreeg ook die stad alsnog een duidelijk migratie-stempel.

De grote meerderheid van de Indische migratie was echter relatief goed opgeleid, vaak met een bureaucratische achtergrond in het koloniaal bestuur. Dat paste prima in bestuursstad Den Haag, en is daar nog steeds als zodanig herkenbaar. Ook de arbeidzaamheid in Rotterdam is min of meer in stand gebleven, maar in Amsterdam zien we een heel ander soort ontwikkeling. Wie daar na de middelbare school over zijn toekomst beslissen moest, neigde al snel naar studeren. De stad pronkte niet voor niets met twee universiteiten, en je moet toch wat.

Dat mensen die een middelbare school voltooien in een universiteitsstad vaak zelf ook studeren gaan, weet ik uit eigen ervaring. Van mijn eindexamenklas gingen er na voltooiing maar weinig werken – de meesten vertrokken naar buursteden waar ook universiteiten zaten, of bleven aan de lokale technische universiteit hangen. Vergelijk dat eens met mensen die in pakweg Zutphen naar het middelbaar onderwijs gingen, en het verschil is direct duidelijk.

Maar we hadden het over Amsterdam. Veel van de studenten die in die stad bleven hangen en kozen voor softe vakken als Nederlands, geschiedenis of sociale vakken. Met als gevolg dat daar als vanzelf een soort studerend proletariaat ontstond. Aangezien Amsterdam ook de plek was waar nationaal gezien veel intellectuele productie vandaan kwam, was de ontwikkeling naar wat je er nu vindt vrijwel onontkoombaar: een stad die overloopt van het academisch tuig, dat vindt dat er van hun kwaliteiten te weinig gebruik wordt gemaakt.

Amsterdam Zuidoost is het volgende lokale reservoir dat voor eenzelfde ontwikkeling aangesproken wordt. Dat is nu al herkenbaar in het activisme dat de hoofdstad domineert, en dat niets nuttigs toevoegt aan wat in Nederland gebeurt.