Nou, het is weer geen genoegen. Het klappen van de onderhandelingen gisteravond viel me wel een beetje rauw op mijn dak. De vraag die politiek Nederland bezig houdt: Wat nu?

De situatie is bizar. Dat de PVV zou weigeren zijn vertrouwen uit te spreken in het CDA, de Nederlandse bestuurderspartij par excellence is nog niet eerder vertoond, en desalniettemin geheel terecht. Toch, Geert Wilders speelt hoog spel, want dat hij wil regeren, al dan niet in een gedoogrol, staat buiten kijf.

Laten we eerst eens rustig kijken naar de situatie die nu is ontstaan. Joost Niemöller heeft vanavond op Artikel7 al een eerste impressie van de situatie gegeven, alsmede een zeer gedetailleerde weergave van de interviews met de drie onderhandelaars na het officiële afblazen van de onderhandelingen. Dat ga ik niet over doen, wellicht nog een voetnootje.

Grosso modo zijn er nu drie scenario´s die leiden tot het vormen van een nieuwe regering.

a) Een zakenkabinet gevolgd door verkiezingen
Hiervoor is het nog iets te vroeg. Van mij mag het, maar er komt nog wat aan in maart. Let wel, de Statenverkiezingen zullen als een zwaard van Damocles boven de onderhandelingen blijven hangen. Wie er ook onderhandelen!

b) Een reprise van PaarsPlus, dan wel een poging tot een Middenkabinet
Getalsmatig is er meer mogelijk, maar stabiliteit was toch wat we wilden? Het staat vast dat hoe meer partijen, hoe instabieler. Uiteindelijk moet een partij zich profileren. Dat laat alleen de in de tussenkop genoemde mogelijkheden. PaarsPlus moeten we helaas voor Cohen uitsluiten, tenzij PvdA en GroenLinks op voorhand akkoord gaan met een bezuiniging van 18 miljard. Onmogelijk.
Het Middenkabinet kent een enorme handicap: daar heb je het CDA voor nodig. Nu heeft een Middenkabinet de meest comfortabele meerderheid, maar tegelijk ook het grootste zetelverlies sinds 9 juni. Maar ja, dat CDA, hè?
Zou de PvdA in een ultieme poging tot PaarsPlus niet staande houden dat de PVV gelijk had, en dat het CDA geen partij is die tot regeren in staat kan worden geacht? Het lijkt vanuit PvdA-perspectief de ultieme argumentatie, maar zoals hierboven opgemerkt, de VVD heeft een heldere ondergrens voor de bezuinigingen, en gaat anders in de oppositie. De partij kan zich niet veroorloven om als rechtse partij in een verder linksdenkende coalitie te verzeilen, dus zal men vasthouden aan het CDA, zonder welke partij men eigenlijk niet kan.
Dit leidt tot een patsituatie, die we al kenden.

c) De proeve van Rutte
En dan is er nog een derde scenario. Het heeft eerder plaats gevonden, bij de formatie van Paars I. Rutte, als voorman van de grootste partij, moet in dit scenario een Proeve schrijven van een regeerakkoord, waarbij anderen zich kunnen aansluiten. Paars I kwam daarna vrij snel op het bordes.
Mark Rutte heeft vanavond aangegeven dat dat het scenario is dat hij de Koningin zal voorstellen. Hij is niet alleen de leider van de grootste partij, maar door zijn positie als onderhandelaar over zowel PaarsPlus als over Rechts, heeft hij als enige volledig inzicht in de posities van alle partijen die er getalsmatig toe doen, de SP uitgezonderd. Het is een dapper gebaar van Rutte, want de faalkans is groot. Dat risico heb ik vanavond vaker horen noemen.

Wat je nog nergens hoort, is dat er nog een tweede risico zit aan deze aanpak. Hare Majesteit de Koningin zou het kunnen weigeren, zoals ze al eerder deed. De argumentatie daarvoor werd toen achteloos verwoord door informateur Lubbers, dat het was om hem te beschermen. Ongetwijfeld was Rutte daar toen niet zo blij mee, maar nu brengt hij het zelf in het veld, en kondigt het zelfs aan.
Kan Hare Majesteit dat weigeren? We hebben gekkere dingen gezien, de afgelopen drie maanden. Waarom zou de koningin Rutte kunnen weigeren om een Proeve te schrijven? Omdat dit 80% kans geeft op een Rechts kabinet!

Stap 1
Als Rutte de Proeve schrijven gaat, heeft het CDA een moment van windstilte. Dat is een ideaal moment voor Bijltjesdag, omdat de afrekening formeel niet langer in het teken staat van regeerkansen voor het CDA. Maar wil het CDA een kans krijgen aan te schuiven bij een regering, van welke signatuur dan ook, dan zal zij wederom tot een eenheid gesmeed moeten worden.

Stap 2
Is Ab Klink daar nog toe in staat? Nee! Na het compromis van afgelopen woensdag is Ab Klink afgeserveerd als een verraderlijk loser van een leiderschapsgevecht met Verhagen. Het CDA kan hem nauwelijks nog naar voren schuiven als nieuwe leider, want hij is publiekelijk onmogelijk gemaakt. Wat vermoedelijk zal gebeuren, is dat de dissidenten intern de schuld krijgen van onderhandelingen die de partij graag voltooid had gezien, en zich zullen moeten committeren aan wat de fractieleiding nog voor elkaar kan krijgen. Zonder verdere excuses. Is er een alternatief voor Ab Klink? Niet, als het CDA wil regeren. Wat er in de oppositie gebeurt is een ander verhaal.
Hoewel dit in feite is wat Wilders vanavond eiste, is er een duidelijk verschil: dit is dan intern, onderling en vrijwillig, geregeld. Het CDA kon zich niet veroorloven zich zo door de PVV te laten neerzetten dat ze aan die eis van Geert Wilders voldeed, hoe begrijpelijk en terecht die ook was. Als ze het vrijwillig doet, is het een ander verhaal.

Stap 3
De Proeve die Rutte zal schrijven, zal in hoge mate geënt zijn op het vrijwel bereikte akkoord met PVV en CDA. Hij kan zelfs even de tijd nemen om te bekijken of Maxime Verhagen zijn leiderschap voldoende stevig vestigt. Na het completeren van de Proeve is het aan de overige partijen om zich al dan niet te melden om het uit te gaan voeren. Laat ik u één ding voorspellen: het bezuinigingsbedrag is 18 miljard.

Daartoe zijn maar drie partijen bereid: D66, PVV en… CDA. Waarna het Rechtse kabinet binnen twee weken op het bordes staat.

Hoog spel van de PVV
Ik ben er van overtuigd dat Geert Wilders het meende toen hij vanavond op de persconferentie zei, dat hij de drie dissidenten binnen het CDA een te groot risico vond in de bestaande situatie. Het is een logische conclusie.
Ik ben er evenzeer van overtuigd, dat Wilders gelooft dat Verhagen wil regeren, en er alles voor zal doen dat te bereiken.
Geert Wilders gokt er op dat Verhagen het CDA voldoende onder controle kan krijgen om het Rechtse kabinet alsnog mogelijk te maken. Dat hij het CDA wegzette als een onbetrouwbare partner is nog nooit eerder vertoond, en zal heel hard aankomen bij de christendemocraten, vooral omdat hij goede argumenten heeft. Het CDA heeft dus goede redenen de interne eenheid op overtuigende wijze te herstellen. Als dit slaagt, is het kabinet dat resulteert veel stabieler dan wat er dreigde te komen.

Fractieleiders
Ik wil er ook op wijzen, dat de exercitie van het begin van deze week essentieel is voor deze manoeuvre. Zonder het compleet afbreken van Klink was een dergelijk probleem weliswaar niet direct ontstaan, maar ook niet op te lossen geweest. Iets anders dat nog onderbelicht bleef, is dat de wijze waarop de heren fractieleiders de persconferentie afwikkelden, er een was van groot onderling respect en persoonlijk vertrouwen. Heel anders dan de onderlinge irritatie in juni. Er werd maar één persoon aangevallen. Ab Klink. Niet alleen Geert Wilders wees Klink aan als de grote schuldige, Maxime Verhagen deed in feite hetzelfde. In eerste instantie diplomatiek, maar uiteindelijk in zeer, zeer harde bewoordingen. This town is not big enough for the both of us, Ab

Hieraan kan nog veel fout gaan, zoals u kunt lezen hierboven. Maar bedenk wel, er komt een moment dat het land geregeerd moet worden. En dan kan er ineens een heleboel. Ik zie er een stuk minder zekerheid in dan vorige week, maar mijns inziens is het nog steeds het kabinet dat de meeste kans maakt.

 

 

Eerder verschenen op Dagelijkse Standaard.