Meer ambtelijke openheid wordt verplicht, als het aan GroenLinks en D66 ligt. Dat klinkt allemaal reuze mooi – vanuit maakbaarheidsperspectief.

Maar hoe weinig het maakbaarheidsideaal doorgaans met de realiteit te maken heeft, lijkt men bij deze partijen opnieuw niet te beseffen. Het probleem met de Toeslagenaffaire is dan ook niet gelegen in de regels, maar in de cultuur die in organisaties die uit de bocht vliegen heerst: men probeert daar politici blij te houden door opgelegde onmogelijkheden zo lang mogelijk uit de publiciteit te houden.

Dat dergelijke culturen zich niet met wetgeving laten dwingen zouden we na veertig jaar Wobben moeten weten. Sinds de inwerkingtreding van die wet WOB is de transparantie van de overheid als maar verminderd. Met als dieptepunt – inderdaad tijdens de Toeslagenaffaire – de erkenning door de premier dat binnen het ministerie van Algemene Zaken veel dingen eenvoudig niet meer worden opgeschreven. Of niet meer terugvraagbaar zijn gemaakt. Eerder poogde Rutte al de onderlinge beleidsvoorbereidingen van ambtenaren van de WOB uit te zonderen. Daar wetgeving tegen aannemen is net zoiets als bij brand blussen verplicht stellen – op straffe van verbrande tengels. Onder de link hierboven vindt u een lange lijst van punten waar het steeds mis gaat. Dat je voor een tricky WOB-verzoek tegenwoordig maar beter eerst ’s lands beste juridische WOB-specialist kunt raadplegen, vertelt precies hoe het zit.

Welke conclusies trekken D66 en GroenLinks daar uit? Meer wetgeving van hetzelfde!!! Dat dit een gevolg is in plaats van een oorzaak lijkt hen niet aan het verstand te peuteren.

Het gaat niet om wetswijzigingen, het gaat er om dat de cultuur ruimte voor openheid geeft. Ook de ambtelijke cultuur. Juist de ambtelijke cultuur.

In plaats daarvan komen linkse partijen keer op keer met wetgeving die de feilen van hun eigen politieke luchtfietserij moet toedekken.[1] Want een gevolg van sociaal geaccepteerde luchtfietserij is onvermijdelijk dat ambtenaren daar niet tegen in durven gaan, en voor de buitenwereld de schijn gaan ophouden dat er aan wordt gewerkt. Van die dingen die sociaal absoluut niet haalbaar zijn: gasverbod, bepaalde racismebestrijdend geachte maatregelen en aandachtsvelden (zoals solliciatiebrieven etc) en allerlei van dit soort hoogst belangrijke maar geschifte zaken meer. Als we daarover ambtelijke openheid zouden krijgen staan juist partijen als D66 en GL vooraan om ambtelijke koppen te laten rollen. Die ambiguïteit gaat aan hen volledig voorbij, maar is eerder de wortel van het probleem dan dat ambtelijke openheid er een oplossing voor bieden gaat.

Ergo: deze partijen komen met wetgeving die de ongewenste gevolgen van hun eigen politieke handelen moet bestrijden door die ongewenste gevolgen te verbieden.[2] Veel ambtelijke openheid zullen we daardoor niet krijgen – eerder nog minder.

Voorspelling: dit wordt – mogelijk zelfs bij acclamatie – aangenomen, en zal dingen  erger maken, of hoogstens een paar maanden enig resultaat hebben. Het is de verkeerde aanpak van een inderdaad groot en groeiend probleem.

---

1. Romeinse keizers probeerden de economie naar hun hand te zetten door prijzen voor eerste levensbehoeften (ic brood) wettelijk vast te leggen. Tegelijk probeerden ze hun financiële problemen op te lossen door het zilvergehalte in de toenmalige munt te verlagen. Ja, logisch dat dat niet werkte, zult u zeggen? Wat GL & D66 hier voorstellen is een vergelijkbaar iets.
2. De Toeslagenafaire is een case in point. De wortels daarvan liggen in de lakse houding die de Bulgarenfraude tot gevolg had. Maar daarover zwijgt de politiek stilletjes. Het besef dat de Bulgarenfraude en de Toeslagenaffaire laten zien dat we al minstens vijftien jaar op een spoor van extreem domme wetgeving zitten die elkaar vrijwel uitsluitende oplossingen vergen blijft zo bedekt. (Ik schreef dat vanaf eind 2019 al: 1,2,3).