Op 3 september begint een uitgebreide en heftige e-mail uitwisseling tussen Alexandra en Merlijn. Alexandra is Heliopolis en Merlijn is nog in Biggekerke.

Hendrik VIII en een soera over de menarche

De eerste keer dat Alexandra een e-mail van Merlijn ontving was ze heel verbaasd geweest. Ze had het bericht toen zelfs een beetje zenuwachtig geopend. Wat moest hij van haar? Tijdens de cursus had ze vrijwel niet met hem gesproken. En nooit zonder anderen erbij. Hij bleek via Jeff gehoord te hebben van haar plan om Jeruzalem te bezoeken. Hij had haar geprezen om haar onverschrokkenheid, haar een veilige en leerzame reis gewenst en gevraagd of ze de Rotskoepel en Al Aqsa moskee ook in haar reisplan had opgenomen. Het was een kort bericht dat haar wat op haar gemak had gesteld. De kunsthistorica was al min of meer van plan geweest om de Rotskoepel moskee te bezoeken. De vraag van de Nederlander was het laatste duwtje geweest dat ze nodig had om te besluiten beide gebouwen – met hun nauwelijks te overschatten politieke betekenis – te gaan bekijken. Ze had uitgebreid geantwoord, met name over haar verdere reisplannen. Later had ze hem nog getipt over haar verslag op Facebook. Was dit zijn reactie daarop? Ze was teleurgesteld toen ze las dat hij daar niet over begon. Hoopte ze stiekem op meer lof?

Hallo Alexandra,
Wat een interessante plannen ben je aan het smeden. Ik ben onder de indruk van je ambitie en insteek. Wat ik nog niet begrepen heb is waar je speciale aandacht vandaan komt voor de botsingen tussen soennieten en sjiieten.
Verder vermoed ik dat de reden dat je bij nader inzien liever archeologie had gestudeerd dan kunstgeschiedenis, nogal sterk is ingegeven door de hedendaagse praktijken in jouw geboorteland. Natuurlijk is de archeologische invalshoek ontiegelijk interessant, maar wanneer je focust op hoe mensen met geschiedenis ómgaan, is kunstgeschiedenis misschien wel interessanter.
Merlijn,
Biggekerke, 3 september
PS: Nog bedankt voor je uitgebreide verslag van je bezoek aan Jeruzalem. Heb je er nog noemenswaardige reacties op gekregen?

Toch nog lof. Zijn bericht kwam op een goed moment, zo direct na het bericht van Sophie met dat nieuws over Meeuwen. Ze stuurde onmiddellijk een reactie.

Hallo Merlijn,
Dank u wel voor de complimenten. Had u de reacties onder het verslag zelf niet gezien? De laatste dagen heb ik via de mail zelfs enkele doodsbedreigingen ontvangen. Vandaag niet. Maar ik kreeg net een kopie van een overlijdensbericht. Een Nederlandse man, overleden als gevolg van een ongeluk, van twee jaar geleden, waar ik bij betrokken was. Geen doodsbedreiging, maar ook akelig. Uw e-mail is dus een welkome afwisseling! Over die soennieten en sjiieten: ik weet niet hoeveel u daarover weet, maar die strijd bestaat dus ook in Egypte. Mijn vader kent mensen die rechtstreeks contact hebben met generaal Sisi. Hij is ervan overtuigd dat Morsi aan de kant is gezet na gebeurtenissen die te maken hebben met die botsingen. Een maand voordat het leger ingreep, liet Morsi op een openbare bijeenkomst met een aantal imams weten dat hij de heilige oorlog, de jihad, in Syrië steunde. Daarmee koos hij ook partij tegen de sjiieten. Twee weken later werd in Cairo een sjiitische voorman uit zijn huis gesleept en afgeslacht door een grote groep soennieten. Alle aanwezigen in dat huis raakten gewond. Behalve die sjeik zelf werden nog drie mensen doodgeslagen.
En ik ben natuurlijk geïnteresseerd in die botsingen door wat er gebeurt in Irak en Pakistan.
Ik weet niet wat er klopt van dat verhaal, maar er zijn hier mensen die de sjiieten verdedigen door te zeggen dat zij in Egypte destijds harder gevochten hebben tegen de Britten en Fransen dan de soennieten ooit deden.
Ik weet niet wat “ontiegelijk” betekent. Die hele zin snap ik geloof ik niet zo goed.
Vriendelijke groeten,
Alexandra,
3 september, Heliopolis, Egypte

Alexandra ontdekte de volgende ochtend dat Merlijn nog dezelfde avond had geantwoord. Er was nu geen sprake meer van zenuwen bij het openen van het bericht. De inhoud van dit bericht werkte echter juist weer niet als geruststelling.

Hallo Alexandra,
Je schrijft over die doodsbedreigingen alsof je er niet erg van onder de indruk bent. Ik hoop dat ik dat goed lees. Hebben jullie wel aangifte gedaan?
“Ontiegelijk” betekent ongeveer hetzelfde als “heel erg” of “zeer”. Dat woord is al oud, maar is enkele decennia geleden tijdelijk weer populair geweest. Het klinkt niet zo deftig. Dus het pleit voor je dat je het niet kent.
Maar serieuzer.
De archeologische invalshoek kan goed helpen om tegenover opgewonden standjes (= opgefokte mensen) die zich uitlaten over zaken uit een ver verleden, de boel wat te relativeren. Om je te verwonderen ook.
Ik relativeer graag, maar ik gebruik daarbij zelden voorbeelden uit de archeologie. Ik houd me vooral vast aan het algemene principe waardoor wetenschap zo zegenrijk kan zijn voor de mensheid: respectloosheid. Iets is niet meer of minder waar afhankelijk van de formele positie van degene die het zegt. Wanneer een bewering gevolgd wordt door een dreigement aan degene die het er niet mee eens is, is de kans dat het een ware en waardevolle bewering betreft natuurlijk wel klein.
Ja, dat ik zo’n overtuigd atheïst ben, heeft daar zeker mee te maken. Hoe ik aankijk tegen het verschil tussen kunstgeschiedenis en archeologie dan weer niet: ik ben gewoon meer geïnteresseerd in de keuzes die mensen in onze tijd maken, dan in die van mensen uit het verleden. Zo denk ik bijvoorbeeld dat de keuze van Al Qaeda om juist op 11 september de VS aan te vallen, mensen in het Westen ertoe heeft aangezet om nog eens naar de historische betekenis te kijken van die 11e september. Ik heb de indruk, maar het is echt maar een indruk, dat in Oost-Europa de Pool Jan Sobieski sindsdien populairder is geworden: de man die in 1683 de leiding had bij het terugslaan van het veroveringsleger van de sultan. Bij de “tweede slag om Wenen”. Ken je dat verhaal?
Ik vraag me af of de belangstelling voor dat deel van de Europese geschiedenis nu toeneemt. Ik weet bijna zeker dat sinds de aanslagen van 2001 het aantal mensen in het Westen dat via de sociale media laat weten affiniteit te hebben met de kruisridders en dergelijke, toeneemt. Met als extreem en afschrikwekkend voorbeeld die massamoordenaar uit Noorwegen, Breivik.
Volgens mij is men in de westerse wereld tegenwoordig veel kritischer over de eigen geschiedenis dan in andere delen van de wereld. Ik zie een trend van daarin doorschieten zelfs.
Ja, ik wist wel dat er ook in Egypte sjiieten wonen. Dat het oplaaien van het geweld tussen sjiieten en soennieten aanleiding was om Morsi aan de kant te zetten, is nieuw voor mij. Maar het klinkt aannemelijk. Het verbaast me ook niet dat je daar in de Westerse media dan weer niets over hoort. Men wil zich nu eenmaal niet branden aan dat soort gevoelige kwesties. Men wenst zich gewoon niet te verdiepen in de oorspronkelijke mohammedaanse leer, terwijl de uitspraken en gebeurtenissen uit het Arabië van de zevende eeuw vandaag toch echt nog grote relevantie hebben.
Je verdiepen in het shia-sunni conflict is misschien wel het grootste taboe voor westerlingen die iets of juist niets (!) willen zeggen over ‘islam’. Buiten het Westen waarschijnlijk ook. Ik denk dat dat komt omdat bijna onvermijdelijk, op het moment dat je op dat conflict inzoomt, de meest beschamende aspecten van het mohammedanisme in de schijnwerper komen te staan.
Merlijn,
Biggekerke, 4 september

De mail deed haar terugdenken aan de gesprekken die ze gevoerd had in het “vrouwengroepje” op de cursus. Het verschil was groot: dit keer bekroop haar de angst dat ze wel eens de controle kon kwijt raken. In de polder stelden de schrijfsters in spé zich weliswaar veel kritischer op dan haar studiegenoten in Leiden, maar op een gegeven moment stopten ze met debatteren. Of was het verschil dat ze nu met een man te maken had? Een van de meest kille, rationele soort bovendien. Ze antwoordde ruim twee dagen later.

Hallo Merlijn,
We zijn niet naar een politiebureau gegaan, maar mijn vader heeft wel zijn contacten bij de politie ingeseind.
Ik moet nog erg wennen aan jouw gebruik van de woorden “mohammedaans” en “mohammedanisme”. Na de aanvaring die ik had met Berry, op de eerste dag van die schrijfcursus, heeft hij me er uitleg over gegeven. Later heb ik er zelf nog naar gezocht. Het bleek wel te kloppen dat er inderdaad, onder andere in Indonesië, ook islamitische organisaties bestaan die “mohammedaans” in de naam hebben. Ik zal die woorden zelf niet snel gebruiken denk ik. Rationeel snap ik het wel. Maar ik word er ook een beetje iebelig van: Mohammed is echt wel de centrale mens binnen de islam maar er rust bij veel mensen echt een taboe op het idee om direct eer te bewijzen aan hem.
Voor veel moslims die zich daar duidelijk over uitspreken, is het vereren van Jezus als God, of als zoon van God, echt een basiselement van hun afwijzing van het christendom. Het lijkt soms wel of ze Mohammed wel zouden wíllen vereren. Dat ze, omdat dat niet mag, bij wijze van compensatie, dan extra boos worden wanneer er iets lelijks over hem gezegd wordt. Ik weet niet of je daarvan op de hoogte bent, maar in de islamitische wereld is atheïsme eigenlijk ondenkbaar. Wie geen moslim is, wordt automatisch beschouwd als christen of jood. En in andere delen van de wereld als hindoe of boeddhist.
Ik snap wat je bedoelt met die opmerkingen over de beslissingen die mensen van nu maken. George Bush had het op een gegeven moment over een kruistocht toen hij het over het terrorisme had. Dat was vragen om problemen. Grote problemen.
Ik ben een beetje huiverig om het te vragen, maar doe het toch: over welke beschamende aspecten heb je het?
Vriendelijke groeten,
Alexandra,
6 september, Heliopolis, Egypte

Het antwoord van de Nederlander kwam weer snel. Heel snel. Had hij niks anders te doen?

Hallo Alexandra,
Die kruistocht opmerking van Bush was wel een blunder, maar geen verspreking. Toevallig zag ik deze week filmbeelden uit de tijd van de Tweede Wereldoorlog. De Amerikaanse bevolking werd opgeroepen mee te doen met deze, jawel, “kruistocht” tegen de nazi’s. In de afgelopen duizend jaar heeft het woord kruistocht in het Westen een heel andere betekenis gekregen. Een die helemaal losstaat van de schermutselingen rond Jeruzalem en omstreken van tien eeuwen geleden.
Het opmerkelijke aan de strijd tussen sjiieten en soennieten is dat die vanaf het eerste begin ging over zaken die je met de beste wil van de wereld nog niet religieus zou kunnen noemen, maar puur en alleen over: welke man is de baas over andere mensen, wie heeft de absolute macht. Dat is een. En twee is dat die strijd de absurditeit van het spreken in termen van stambomen in de schijnwerper zet. Iedereen die op die manier over afstamming spreekt, is, bewust of onbewust, vrouwvijandig bezig, maar op het mohammedanisme schijnt die lamp dan nog tien keer zo fel. José Morel – zij was ook op de cursus in Flevoland: met die grote bril en die lange grijs-blonde haren – is bezig met een boek over de overeenkomsten en verschillen tussen Mohammed en Hendrik VIII. Allebei wilden ze per se een mannelijke afstammingslijn en bij allebei is dat dus misgelopen. Daar zit een soort kosmische rechtvaardigheid in, in mijn ogen. Allebei kregen ze wel een zoon, maar die jongens gingen jong dood. En weer allebei gaven ze hun vrouwen de schuld dat ze geen zonen kregen. Mensen die beweren af te stammen van Mohammed (of van Hendrik VIII, maar er zijn niet zo veel mensen die menen dat ze daarmee een streepje voor hebben op anderen!) zeggen daarmee impliciet dat voor afstamming niet alleen vaderschap telt, maar moederschap net zo goed. Maar dat betekent wel dat een groot deel van de wereldbevolking bestaat uit rechtstreekse nazaten van Hendrik VIII en van Mohammed een nog groter deel! 2^50 is immers ongeveer miljoen keer miljard.
En dan is er in de Koran nog die soera over de menarche. De boodschap van Koran en Hadith is dat kinderen van de man zijn. Het pijnlijkste komt die boodschap naar voren in soera 65. Wanneer je een echtgenote verstoot die je al getrouwd had toen ze nog niet de puberteit had bereikt, moet je er volgens vers 4 extra alert op zijn dat ze zwanger kan zijn: dan moet dat kindvrouwtje van je eerst nog het kind baren “van jou”.
Ik snap dat deze uitspraken ongenadig hard over kunnen komen, maar ik zie geen heil in het verdoezelen van feiten.
Ik hoor graag meer over je verdere reisplannen!
Merlijn,
Biggekerke, 6 september

Nou nee. Over die plannen ging ze dus niets schrijven aan deze ‘Koran-kenner’. Waren de kruistochten ‘schermutselingen’? Ze sloeg het woordenboek erop na. Precies wat ze al vermoed had: ‘onbeduidend gevecht’.

 

---

Via deze link kunt u de andere delen van Alexandra’s reis (terug) vinden.

Onder de eerste aflevering (Proloog) is ook een overzicht opgenomen van de belangrijkste personages in het boek. Terveel is het pseudoniem van Frans Groenendijk.