De Duitse bondskanselier Angela Merkel verkondigde gisteren als haar mening, dat de EU zich moet doorontwikkelen naar een volledige politieke unie. Al noemde ze daarvoor geen expliciete termijn, voor de mensen die haar tot nog toe zagen als de belangrijkste rots in de branding van de eurocrisis, als de kampioen tegen de invoering van Eurobonds, was dit toch een pijnlijke schok.

Overigens hadden de eurosceptici beter moeten weten dan hun hoop te vestigen op Merkel – van meer dan een tijdelijke samenwerking dankzij gelijkopgaande belangen is nooit sprake geweest. Een verdere politieke integratie van de EU is een langgekoesterde wens van de Bondsrepubliek. Maar is de stap van Merkel op dit moment daarom een logische? Verre van dat.

Het afgelopen jaar is dankzij de eurocrisis veel van de vorming van de muntunie opnieuw boven tafel gekomen, en opnieuw geanalyseerd. Het lijdt geen twijfel, dat de Eurocraten die de muntunie bewerkstelligden, het als belangrijkste doel zagen dat de euro uiteindelijk zou leiden tot een politieke unificatie van Europa. En ook, dat ze verwachtten dat een economische dan el politieke crisis de opmaat zou worden tot die politieke unificatie.

Helaas voor de mastodonten die schuldig zijn aan de muntunie, zijn de zaken net iets anders verlopen dan gehoopt. De euro bleek niet het cement te kunnen worden van een politieke unificatie, maar is daarentegen verworden tot de splijtzwam. En het onverantwoordelijke, asociale leengedrag van de regeringen van de zuidelijke eurolanden garandeerde uiteindelijk dat we op weg gingen naar een crisis als de huidige. Achteraf bezien zou slechts een investeringsbeleid gecombineerd met spaarzaamheid in wat nu de PIIGS heten, hebben kunnen leiden tot een eerste zweem van economische gelijkwaardigheid.

Maar juist een dergelijke gelijkwaardigheid zou een politiek vereiste zijn voor een politieke unie, om te voorkomen dat negatieve nationalistische sentimenten zouden worden gesteund door keiharde economische argumenten tegen een samensmelting. Want ook begin jaren negentig was het besef, van de politieke risico’s van een Transferunie, bij de leidende politici voldoende aanwezig. Wie bekend is met de politieke cultuur van Zuid-Europa zal direct beseffen, hoe miniem de kans was die men nam.

De stap van Merkel
Waarom nam Angela Merkel deze laatste stap juist nu? Dat is waar het interessant wordt. Eigenlijk zijn er twee mogelijke redenen:

1) Als de oplossing van de eurocrisis tot gevolg heeft dat er een Europa van meerdere snelheden ontstaat, is daardoor een politieke unificatie verder weg dan ooit.

2) De politieke leiding van Duitsland is van mening dat de euro niet te redden is, tenzij nu snel een politieke unie wordt opgetuigd, waarbinnen de Duitsers voldoende zeggenschap hebben om financiële degelijkheid van de andere lidstaten af te dwingen.

Voor beide scenario’s zijn goede redenen aan te voeren. Scenario 1 zou een gevolg kunnen zijn van een opbreken van de eurozone in een neuro- en een zeurozone. Daarmee wordt dan de conclusie bereikt, dat een transfer van staten van zeuro naar eurozone (of vice versa) geen realistische optie is. Wat zou inhouden een volmondige erkenning van het falen van de begin jaren negentig ingezette politiek.

Scenario 2 impliceert dat de implosie van de eurozone zeer nabij is, en dat Duitsland geen feitelijke mogelijkheden meer ziet een crash van de euro te voorkomen. De voortgaande besmetting en daaropvolgende doorgifte van de problemen van de zwakkere staten hebben de afgelopen maanden getoond, dat de beschikbare middelen, ook indien ver opgerekt boven hun oorspronkelijke en bedoelde reikwijdte, onvoldoende zijn om de eurozone te redden.

Dat Merkel nu haar vlucht naar oren begint is een opmerkelijke gok. Nooit eerder sinds de oprichting van de EGKS was de nationalistische weerstand binnen de samenstellende lidstaten tegen een samengaan zó groot. In veel staten zijn politieke bewegingen op gang gekomen die zeer nadrukkelijk uitdragen dat de nationale staat hen dierbaarder is dan het Europese ideaal. De aankondiging van het Masterplan door het duo Barroso/Van Rompuy is al een gok op het glibberige pad naar unificatie, wat Merkel gisteren op de agenda zette heeft meer weg van een coinflip over quitte of dubbel. Merkel lijkt de hoop op alternatieven te hebben opgegeven.

Deze stap zegt dus veel over de staat van de eurozone volgens Duitse inschatting. Met deze aankondiging, die onvermijdelijk bij de volgende Eurotop op 28 juni door de andere regeringsleiders moet worden ondersteund om niet direct Merkel groot gezichtsverlies te bezorgen, is de teerling is geworpen. Alea iacta est.

Nederland
Nederland en premier Rutte krijgen vervolgens de twijfelachtige eer – om als te offeren pion – te mogen aantonen, dat het idee ook bij verkiezingen – tegen een krachtige nationalistische oppositie als in ons land van de PVV in – aan de man kan worden gebracht. Rutte kan hierdoor alléén maar in grote problemen komen. Nu Wilders’ PVV de verkiezingen op 12 september al heeft uitgeroepen tot referendum tegen een Europese unificatie, krijgt hij van Merkel daarvan nu de bevestiging in de schoot geworpen. Nu al zien we dat in de eerste vastgestelde verkiezingsprogramma’s met kousenvoeten rond het thema Europa wordt gedrenteld. De partijen durven het onderwerp niet goed aan te snijden, bang als zij zijn dat de anti-Europese veenbrand die al enige tijd woedt, aan de oppervlakte komen zal.

Daarbovenop krijgt Rutte nog een extra probleem: het voorstel van Merkel kan niet langer worden afgedaan als slechts een kleine verdragswijziging. De aankondiging die gisteren werd gedaan moet leiden tot een volledige politieke unie, zodat ook de Nederlandse grondswetwijzigingsprocedure voluit van toepassing zal zijn. Sinds het Europese referendum dat uiteindelijk een omweg bleek naar het Verdrag van Lissabon, probeert de nederlandse politieke elite ons wijs te maken dat het hierbij nimmer ging om het opgeven van de nationale soevereiniteit. Het plan van Merkel eist van Rutte dat hij het masker zal afwerpen. Binnen de Nederlandse politieke verhoudingen betekent dat vermoedelijk ook, dat de VVD het zeer gaat betreuren dat zij Rutte al heeft aangewezen tot lijsttrekker.

 

 

Eerder verschenen op Dagelijkse Standaard.