Verantwoording – van gevoerd beleid en van politieke keuzes is de basis van een waarlijk democratisch bestel. Regenten worden daar kribbig van.

Directe aanleiding van deze column is het verhaal van Pieter Klein van/bij RTL vandaag: Leven we in een onbeheersbare en acute noodsituatie? In feite gaat Klein daar vanuit een journalistieke invalshoek in op de werking van de democratie en het recht op informatie. Zonder informatieverplichting kan falen van de overheid niet eenvoudig boven tafel worden gehaald, en dat holt de democratie uit, is de kern van het betoog. Een onloochenbaar feit.

Elegant is dat hij daarbij de volledige huidige performance van de staatsomroep buiten beschouwing laat, evenals de houding van de overige media in Nederland: dat je een regering niet voor de voeten loopt als zij druk doende is het land te redden.

Impliciet laat Klein wèl zien, dat de regering Rutte een stevige storm van kritiek te wachten staat du moment dat de Corona-crisis definitief als bedwongen zal worden beschouwd. Zijn informatievragen aan het ministerie van VWS die worden afgewimpeld met een beroep op de situatie van het land tonen dat genoegzaam. Het is in lijn met de basisredenatie die ik hanteerde voor mijn analyse gisteren van wat ons bij NL2021 te wachten zou kunnen staan.

Verantwoording
Als je het verhaal doorneemt van Klein zie je dat men in Den Haag bij het minste of geringste bij een vraag om openbaarmaking van informatie zegt niet te kunnen/hoeven leveren, want…. Niks want, stelt Klein vast, want we hebben een moeilijke situatie die echter geenszins als onbeheersbaar kan worden bestempeld.

Onbeheersbaar
Waar ik nog graag aan toevoeg, dat als de situatie inderdaad onbeheersbaar is, er geen reden is die informatie niet te verschaffen. Een regering die door iets als de Corona-crisis de controle verliest zal haar niet herwinnen door informatie achter te houden. Dat is als het aloude verhaal over vertrouwen, dat ook geldt voor gezag: het komt te voet en gaat te paard.

Regentesk
Vóór alles is die negatieve houding tegenover verantwoording een signaal van Regentesk gedrag en zwakte. Zwakte, omdat openbaarmaking van cruciale informatie naar het gevoel van de Haagse ambtenarij knaagt aan de fundamenten van ons regenteske bestuur.

WOB
Ook over de WOB worden door Klein behartenswaardige dingen gezegd±

Want weet u nog waarom die Wob in het leven is geroepen? Als instrument voor extraparlementaire controle. Openbaarheid als intrinsiek belang…

Maar hier vergeet Klein iets dat onder de Haagse deken in het ongerede is geraakt. De invoering en het bestaan van de WOB zouden de ‘managers van Nederland’ voorzichtiger hebben moeten maken met de manier waarop zij hun taken vervullen. In plaats daarvan is echter een omgekeerde beweging waarneembaar: op ministeries valt steeds vaker waar te nemen – Justitie & Veiligheid (of andersom, gaap) is daarvan het meest negatieve uithangbord geworden met alle smoesjes en bewust achterhouden van informatie over Wildersproces2  – dat de op van ministeries zich al op voorhand voorbereid op het wegmoffelen van feiten die hun ministerie in een al te schel daglicht zouden kunnen stellen. Informatie wordt uiteindelijk vaak geleverd, maar je krijgt de indruk dat de volgende fase zal zijn dat men botweg zal ontkennen dat dingen bestaan. ook op dat vlak hebben we van Justitie & Veiligheid al sterke staaltjes moeten meemaken.

Deep State?
Dat leidt naar de vraag of er vandaag de dag zoiets bestaat als een Nederlandse Deep State? Dat lijkt me op de keper genomen tamelijk twijfelachtig, maar het is wel een vraag die doet beseffen wat een Deep State eigenlijk is, en wat de gevaren er van zijn. Het is de zogenaamde 4e macht (ambtenarij) die een eigen leven is gaan leiden. Alsof de energie die door haar heen wordt geleid als een WOB-aanvraag de zaken opschudt een monster heeft gewekt.

Wat dat betreft is het nuttig u te realiseren dat ook het Monster van Frankenstein niet alleen een aan elkaar genaaid samenraapsel was, maar oorspronkelijk tevens bedoeld voor het welzijn van de mensheid. Het kan verkeren. En vaak doet iets dat ook als de tijden veranderen en de zaken evolueren. Want in het huidige bestel lijkt men verantwoording maar al te vaak vooral lastig te voelen, in plaats van het te zien als een noodzakelijke democratische plicht.