Niemand kan ontkennen dat multiculturalisme en massa-immigratie tegenwoordig een realiteit zijn in Zweden. Maar dat is niet altijd zo geweest.

Nog in 1965 zei Tage Erlander, de sociaaldemocratische premier van Zweden: “Wij Zweden leven in een oneindig gelukkiger situatie. De bevolking van ons land is homogeen, niet alleen in termen van ras, maar ook in veel andere opzichten”.

De demografische transformatie van Zweden heeft niet zomaar plaats gevonden. Het was een direct gevolg van politieke beslissingen, die werden genomen op basis van een bewuste agenda van de Zweedse regering in de tweede helft van de twintigste eeuw. Eerder had Zweden een benadering van immigranten en van etnische minderheden die leidde tot uitzetting of assimilatie. Immigranten die etnisch en cultureel nauw genoeg verwant waren, zouden kunnen assimileren, terwijl niet-Europese immigranten werden uitgesloten van de gemeenschap. Maar plotseling was er nu sprake van een nieuwe aanpak: Zweden zou een pluralistische multiculturele samenleving worden en het multiculturele paradigma zou het algemene doel worden van de Zweedse cultuur, politiek en de samenleving.

In 1930 was 1% van de bevolking van Zweden geboren in een vreemd land en de overgrote meerderheid van die 1%  kwam bovendien uit andere Noord-Europese landen. In de jaren 1950 en 1960 was er een relatief grote arbeidsimmigratie uit andere Europese landen. Veel van deze immigranten keerden terug naar huis na hun dienstverband in Zweden en de overgeblevenen werden meestal zonder grote problemen geassimileerd. In het jaar 2000 telde Zweden iets meer dan 8,8 miljoen inwoners, waarvan 1 miljoen afkomstig uit het buitenland. Een vijfde van de totale bevolking had minstens één ouder die buiten Zweden geboren was, waarvan 547.907 mensen minstens één ouder hadden die buiten Europa of de VS geboren was.

In 2011 kregen 93.134 personen een verblijfsvergunning en gedurende de hele periode 1980-2011 was dat getal 1.529.666..

Etnische Zweden zullen als dit zo doorgaat vóór 2050 een minderheid vormen in Zweden.

Volgens Tomas Hammars vergelijkende studie European Immigration Policy – Cambridge University Press, 1985-  van het Zweedse en Europese immigratiebeleid, hebben georganiseerde belangenorganisaties grote invloed gehad op politieke beslissingen in Zweden. Immigratiebeleid is een voorbeeld van het vermogen van belangengroepen om beslissingen te beïnvloeden tegen de wensen van de meerderheid van de bevolking. Hammar schrijft hierover dat de politieke partijen de beslissingen wel hebben ondersteund, maar niet hebben geïnitieerd.

Lars-Erik Hansen’s proefschrift ‘Gelijkheid en keuzevrijheid’, wat  een studie is van het Zweedse immigratiebeleid, somt de actoren op die een drijvende kracht waren in het debat over dit multiculturele beleid. Het bevestigt eerdere studies en academisch onderzoeken naar het ontstaan van het multiculturalisme.

De ideologische verandering begon in 1964 met David Schwarz, een in Polen geboren jood en een overlevende van de Holocaust. Hij emigreerde in het begin van de jaren vijftig naar Zweden en schreef  het artikel “Het immigratieprobleem in Zweden” in de grootste en belangrijkste Zweedse ochtendkrant – de Dagens Nyheter (“Daily News”).

Het was de start van een woedend debat dat in eerste instantie plaats vond in Dagens Nyheter, maar dat in andere kranten, op redactionele pagina’s en in boeken werd voortgezet. Hansen (2001) schrijft in zijn proefschrift (p. 115):

De belangrijkste debaters, die als eersten de nadruk legden op de rechten en voorwaarden van minderheden, waren David Schwarz, Inga Gottfarb, Amadeo Cottio, Voldemer Kiviaed, Géza Thinsz en Lukasz Winiarki – allemaal mensen met een migranten- achtergrond.

Schwarz was net als Gottfarb van joodse afkomst. Kiviaed kwam uit Estland, Géza Thinsz emigreerde uit Hongarije in 1956. Dat was het jaar waarin daar de massale vervolging van joden begon, waardoor binnen enkele decennia de helft van alle joden uit Hongarije is weggevlucht.

Schwarz was veruit de meest actieve opiniemaker en hij was de auteur van 37 van de in totaal 118 bijdragen aan het Zweedse debat over het immigratievraagstuk in de jaren 1964-1968. Schwarz en zijn aanhangers waren zo dominant en agressief dat debaters met een alternatieve visie in het defensief werden gedreven en hun standpunten nauwelijks nog aandacht kregen. Zo speelde Schwarz bijvoorbeeld de antisemitisme-kaart efficiënt om zijn tegenstanders in diskrediet te brengen. Hansen schrijft (pp. 114, 126-128, 217):

“Een toenemend aantal commentatoren en uitgevers uitte soortgelijke kritiek op wat zij zagen als het gebrek aan begrip van de meerderheid voor de omstandigheden van minderheden, met name in het niet-duidelijk omschreven assimilatiebeleid, waarvan zij vreesden dat dit zou leiden tot een uitwissing van de verschillende minderheidsculturen en levenspatronen.

De sterkste kritiek kwam van David Schwarz en Voldemar Kiviaed. Zij beweerden dat de fanatici in de geest van de Russen in de Baltische staten handelden en dat hun benadering ook vergeleken kon worden met Eichmann ’s ‘eind oplossing’, al was het in een meer humane vorm. Verhoogde overheidsactie was vereist om assimilatie te bevorderen, deels door directe financiële steun aan minderheden, deels door een officieel beleid voor een pluralistische samenleving”.

Het beleid met betrekking tot de joodse immigratie naar Zweden, vooral tijdens de Tweede Wereldoorlog, werd door sommigen gepresenteerd als een vloek op de Zweedse politieke ontwikkeling. Bruno Kaplan, hoofd van het onderwijs van de joodse gemeenschap in Stockholm en vertegenwoordigd in het World Jewish Congress, heeft een aantal voorbeelden van dit beleid op schrift gesteld. Voor een deel ging het over een protest van studenten tegen de invoer van joodse artsen in 1938, maar daarnaast had het ook betrekking op een aantal vooraanstaande kranten, die waarschuwden voor de omvang van de immigratie.

Bruno Kaplan was ervan overtuigd dat het voortbestaan van een kleine joodse minderheid afhankelijk was van het optreden van de staat en de gemeenten – een beleid dat tolerantie en respect voor minderheden voorstond. In deze geest zou de joodse minderheid, en hun inspanningen om hun identiteit te behouden, de volledige steun van de Zweedse samenleving horen te krijgen.

David Schwarz was de meest actieve debater in de migrantenproblematiek. Zijn opvattingen hadden een grote impact en  hij werd de eerste en belangrijkste woordvoerder van het pluralistische staatsinterventiemodel. Het debat leidde tot regeringsonderzoeken zoals Invandrarutredningen (The Immigrant Investigation) (1968) die de basis vormden voor het wetsvoorstel over richtlijnen voor het immigratie- en minderhedenbeleid dat in 1975 door een unaniem Zweeds parlement werd aangenomen.

David Schwarz kreeg wat hij wilde, namelijk een noodlottige beslissing waarvan we de gevolgen van vandaag de dag nog steeds zien. Het uitgangspunt was een cultureel pluralistisch perspectief, wat betekende dat immigranten met massale overheidsbemoeienis en financiële steun zouden worden aangemoedigd om hun cultuur te behouden en zo signalen af te geven aan de wereld dat Zweden een tolerant land is waar iedereen welkom is.

De ontmoeting tussen de Zweedse cultuur en minderheids- culturen zou de hele gemeenschap verrijken en de meerderheid van de bevolking zou zich gaan aanpassen aan de minderheden. Het doel van integratie zou een wederkerig proces zijn, waarin beide partijen elkaar onderweg zouden ontmoeten.

Het gevestigde academische onderzoek op dit gebied bevestigt de gepresenteerde feiten in Hur Sverige blev en mångkultur (Hoe Zweden Multicultureel werd), een klassiek boek in Zweedse nationalistische kringen, geschreven onder pseudoniem door M. Eckehart. Het herhaalt ook een patroon dat in het hele Westen wordt weerspiegeld over de machtsbelangen en etnische motieven die ten grondslag lagen aan de transformatie van ooit homogene westerse landen in etnisch heterogene samenlevingen.

Professor Kevin MacDonald schrijft over de vormgeving van het Amerikaanse immigratiebeleid in zijn klassieke werk The Culture of Critique en levert het bewijs dat georganiseerde joodse minderheidsbelangen een cruciale rol speelden in de beleidsverandering. MacDonald’s conclusie werd ondersteund door wetenschappers als Hugh Davis Graham, Collision Course: The Strange Convergence of Affirmative Action and Immigration Policy in America, Oxford University Press, 2002).

Zoals gezegd was de politieke eenheid totaal ten tijde van het besluit van het parlement in 1975 dat Zweden radicaal zou worden omgevormd tot een multiculturele samenleving. In tegenstelling tot wat men zou kunnen denken, was het de conservatieve rechtse partij die als eerste het idee van cultureel pluralisme omarmde en in grote mate bijdroeg aan de nieuwe radicale richting. Vermeldenswaard is dat de voorzitter van de Rechtse Partij in de periode 1961-1965, Gunnar Heckscher, de eerste leider van de partij van joodse afkomst was. In het begin zagen de sociaaldemocraten en vakbonden etnische gelijkheid als een bedreiging voor de sociale en economische gelijkheid en pleitten daarom voor assimilatie van immigranten. Hansen (2001) citeert een motie van de rechtse partij aan het parlement uit 1968 (p. 149):

Het verdwijnen van een cultuur is altijd een verlies, hoe klein of groot de groep ook is die de betreffende cultuur ondersteunt. Daarom lijkt het ons belangrijk dat Zweden, naast de toepassing van een goed immigratiebeleid voor het land, ook verantwoordelijkheid voelt voor de georganiseerde minderheden en hun culturen de mogelijkheid biedt om te blijven bestaan en zich verder te ontwikkelen op Zweeds grondgebied.

Het jaar daarop veranderde de Rechtse Partij haar naam in de Gematigde Partij (Moderaten) en stelde een andere motie voor aan het Parlement die zich nog meer uitsprak voor etnische minderheden. Ze eisten dat de regering serieus verantwoordelijkheid moest nemen voor het behoud van de oorspronkelijke identiteit van immigranten (p. 162):

De samenleving moet zoveel mogelijk voldoen aan de verwachtingen van de minderheidsgemeenschap en het immigratie- en minderhedenbeleid moet daarom zo worden ontworpen dat individuen in minderheidsgroepen keuzevrijheid hebben met betrekking tot de convergentie met de autochtone bevolking, voornamelijk in termen van culturele activiteiten zoals het onderhoud en verdere ontwikkeling van taalvaardigheden, religie, speciale kunsten en andere speciale kennis, en dat de maatschappij de vrijheid garandeert door actieve materiële en personele ondersteuning voor culturele en andere activiteiten van verschillende minderheden.

Het antwoord op de vraag waarom Joden een voorliefde lijken te hebben voor multiculturalisme in de gastlanden waar ze wonen, is volgens rechtse commentatoren dat ze als schijnbaar onzichtbare minderheid tussen veel andere, meer zichtbare en ogenschijnlijk problematischer minderheden niet meer als een sociale categorie voorkomen, en dus ongestoord hun macht kunnen blijven uitoefenen door hun etnische groepsbelangen te bevorderen ten koste van de inheemse volkeren.  Het doel blijft om de traditionele westerse cultuur te vernietigen en haar beschaving te verzwakken; om de Noord-Europese bevolkingsgroepen te verdelen en te verzwakken, hun etnisch bewustzijn en nationale cohesie te doorbreken, zodat ze nooit meer de kans krijgen om een etnisch bewuste en collectivistische beweging als het Duitse nationaalsocialisme van de jaren dertig te organiseren.

Een verminderde solidariteit en cohesie in de samenleving is volgens deze redenering bevorderlijk voor het etnische belang van de joodse minderheidsgroep. Multiculturalisme is een joodse groeps-evolutiestrategie om de aanwezigheid van potentieel antisemitisme onder de niet-joodse meerderheid in elk land waar dit beleid is ingevoerd, te minimaliseren. De joodse minderheid is veiliger in etnisch heterogene landen omdat ze zich daar niet onderscheiden van de massa.

Jodenvervolging heeft zich dan ook vooral in homogene landen voorgedaan. De zweeds-joodse journalist Göran Rosenberg erkende dit op 18 december 2008 tijdens een paneldiscussie over ‘The Future for Jews in Multicultural Europe, ‘georganiseerd door het Institute for Jewish Policy Research en The Centre for the Study of European Politics & Society at Ben-Gurion University of the Negev, Beer-Sheva, in Israel.

Göran Rosenberg herinnerde eraan dat joden historisch gezien altijd al floreerden in naties en rijken met een multiculturele, pluralistische en tolerante omgeving, terwijl ze het slecht deden in sterke etnische of nationalistische samenlevingen:

Europese joden zijn altijd al de emblematische vreemdeling of ‘ander’ geweest. Daarom is een samenleving waarin de vreemdeling welkom is, per definitie goed voor de joden. De toekomst van het Europese jodendom is afhankelijk van ons vermogen om een multiculturele, pluralistische en diverse samenleving vorm te geven.

Bijgevolg is het geen toeval dat Joodse organisaties zoals de American Jewish Committee immigratie beschouwen als een specifiek joodse aangelegenheid. Net zoals het geen toeval is dat de georganiseerde joden in Europa zich consequent distantiëren van politieke critici van de islam, want elke negatieve generalisatie van een minderheidsgroep kan uiteindelijk ook de joden treffen.

---

Dit essay verscheen eerder op het Blog van Toon Kasdorp

Meer weten over Zweden en hoe het daar gaat? Daarvoor houden we op deze site dossiers bij.