Moet de maatschappelijke discussie over abortus werkelijk opnieuw worden gevoerd? Frans Groenendijk vindt het onontkoombaar, en legt uit waarom.

Planned Parenthood [in Missouri]: “Wanneer we geen abortus meer mogen uitvoeren na de 8e week, doen we het helemaal niet meer” [1]. Over waarom (met name) Forum voor Democratie er goed aan zou doen zich te verdiepen in de ontwikkelingen in de VS met betrekking tot het onderwerp abortus.

Laat alstublieft het citaat uit mijn openingszin even bezinken voordat u verder leest.

Thierry Baudet schreef een merkwaardige recensie, met een nog merkwaardiger titel [2], van het werk van de Franse schrijver Houellebecq. Daarin werd de vanzelfsprekendheid van abortus – zonder grens in weken zwangerschap – terloops aangestipt. Kort voordat over dat essay een bizarre ophef ontstond, stuitte ik op de beduidend merkwaardiger uitspraak van de hierboven afgebeelde Helen Lewis over abortus.

Mede door het uit de bocht vliegen van die ontwikkelingen in de VS, kan Trump volgend jaar een landslide-herverkiezing vrijwel niet meer ontlopen. Met dat uit de bocht vliegen, doel ik op de verschillende (voorstellen tot) wetsaanpassing in verschillende staten van Amerika en de verhitting van het debat daarover. Ondanks, nee, eigenlijk omdàt abortus een gevoelig onderwerp is, zou FvD er goed aan doen daarover te spreken. Wanneer FvD dit goed aanpakt kan dat bij de komende Tweede Kamerverkiezingen miljoenen stemmen extra opleveren. Wellicht zelfs die van mij.

Het uit de hand lopen van het ‘debat’ over abortus in de VS, op de wijze zoals afgebeeld in de afbeelding hierboven, valt nog in het niet bij wat er allemaal gebeurt in verband met abortuswetgeving in verschillende Amerikaanse staten. Vandaar die openingszin. Mijn betoog gaat vooral over die Staten van de VS. Maar eerst, voor meer context, toch nog wat over die uitlating van het plaatje. Het is een still uit de video [3] van een tamelijk lang gesprek dat Lewis had met de onvolprezen Jordan B. Peterson, de Canadese professor. Lewis kwam met deze uitspraak na een aanloopje over de rechten van vrouwen in Groot-Brittannië meer dan 100 jaar geleden (!), waarna ze eerst nog even sprong naar de recente benoeming van een rechter in het Amerikaanse Hooggerechtshof die ‘pro-life’ is, om uit te komen bij dit:

… abortion rights are accidently fundamental to women being able to function as full humans in society and I think that is now under threat.

Dat is nogal wat: om te functioneren als volwaardige mensen. Is het gebruik van anti-conceptie middelen in de VS verboden, of denkt ze dat dat dreigt te gebeuren?

Niet met uw hoofd op uw bureau slaan a.u.b.
Mevrouw Lewis komt trouwens beduidend minder hysterisch over dan de legendarische Cathy Newman van de vorige link [4]. Dat zal wel een van de redenen zijn dat dit gesprek nog vaker bekeken is (7 miljoen keer). Lewis schrijft onder andere voor het –steeds verder naar anti-westerse hysterie afglijdende– The Atlantic en ze heeft haar Twitter-account afgeschermd. Wellicht sinds dit desastreuze interview. Wie weet? Over hysterie gesproken: deze zelfde Helen Lewis wordt op haar beurt dan weer aangevallen omdat ze ‘transphobic’ zou zijn. Nee, ik moet dit nauwkeuriger formuleren: The Atlantic werd aangevallen omdat dat medium Lewis een platform bood. Je verzint het niet.

Geen anti-abortuswetten sec
Maar er bestaan dus trends in verschillende staten in de VS met betrekking tot de vraag tot welke week (van de zwangerschap) abortus wettelijk toegestaan is. Trends, meervoud, want er zijn tegengestelde trends. Wanneer het om abortus gaat, abortus provocatus preciezer gezegd [5], zijn er grofweg drie categorieën opvattingen te onderscheiden.

1. Eigenlijk nooit toestaan
2. Eigenlijk nooit verbieden
3. Niet altijd toestaan, niet altijd verbieden

Bij dat ‘nooit’ gaat het dan weer om twee aspecten:

• a) geen enkele week van de zwangerschap
• b) speciale omstandigheden vormen geen uitzondering: verkrachting, incest, levensbedreigende situatie voor de moeder.[6]

Binnen elk van die drie categorieën verschillen mensen nog flink van mening. De derde groep is ongetwijfeld zowel in Nederland als in de VS verreweg de grootste. Het treurige is echter dat wanneer mensen uit die derde groep onderling in debat raken, ze niet zelden een beroep doen op de meest polariserende argumenten van fanatiekelingen uit die andere twee groepen.

De uitersten van de uitersten
Ik behoor zelf ook tot die hele grote derde groep. Ik kan me echter best wel verplaatsen in de denkwijze van zowel mensen uit groep een als uit groep twee. Met mensen uit die groepen, voor wie die relativering die in dat woordje ‘eigenlijk’ besloten zit, niet aan de orde is, heb ik meer moeite. Het betreffende deel van de mensen uit groep één vind ik vooral enigszins deerniswekkend. Datzelfde deel van de mensen uit groep twee zie ik vooral als crimineel of erger.

Bij die eerste subgroep heb je het over mensen die niet alleen het gebruik van de morning-after pil afwijzen, maar zelfs anti-conceptie als des duivels zien; letterlijk of figuurlijk. Anders gezegd: seks is er alleen voor binnen het huwelijk. Soms zelfs gecombineerd met seksuele onthouding als enig toelaatbare vorm van geboortebeperking. Belachelijk gemaakt onder het kopje every sperm is sacred. Biologisch gesproken, stellen zij dat er vanaf de conceptie sprake is van twee lichamen, twee mensen. Deze denkwijze heeft de stroom sterk tegen, maar zwaarwegender: ik zie uit die hoek überhaupt weinig tot geen initiatieven komen die erop gericht zijn om hun normen en waarden tot wet te verheffen. In de VS niet en in Nederland al helemaal niet. Over andere landen heb ik het in dit stuk niet. Beslist niet.

Bij die andere subgroep heb je het over mensen die van mening zijn dat abortus nooit onder het strafrecht moet vallen, tot aan de dag van de bevalling. Biologisch gesproken, stellen mensen uit deze subgroep – impliciet of expliciet – dat tot het moment van de bevalling er slechts sprake is van één menselijk leven: dat van de moeder. Recent zag ik een stukje uit een TV-programma in de VS, met een sterke pro-choice insteek. Iemand uit die subgroep verbijsterde de vrouwelijke presentatrices er van toch nog door zonder blikken of blozen te verklaren dat ouders na de geboorte van een gehandicapt kind ook nog het recht zouden moeten hebben dat kind te doden. Een gruwelijke anekdote. Een belangrijker verschil met die eerste subgroep is dat vanuit deze groep er wel aan gewerkt wordt om hun normen en waarden tot wet te verheffen. Met succes zelfs.

Het kan altijd pijnlijker
Voordat ik die verschillende (voorstellen tot) wetswijzigingen bespreek, nog een even serieuze als verontrustende zijsprong met anekdotes over ‘de toon van het debat’.

De bekende acteur Jim Carrey – hij zet met verve nogal hysterische personages neer – liet zich op twitter ook uit over de plannen in Alabama. Maar dat had een onverwacht effect: hij werd als het ware het graf in geprezen voor het in beeld brengen van hoe gruwelijk abortus is.

Pijnlijk in meerdere opzichten.
Maar het volgende voorbeeld vond ik pijnlijker.
Deze mevrouw verwijst naar praktijken in Roemenië ten tijde van de weerzinwekkende Nicolae Ceaușescu. Het is een beetje in de categorie “Weet je wie er ook vegetariër was?” als trap onder de gordel van vegetariërs. (Die ook-vegetariër was Adolf Hitler).
Ceaușescu wenste een machtig Roemenië en wilde daarom meer, meer, meer Roemenen. Intussen daalt het aantal bewoners van Roemenië juist: veel sneller zelfs dan in Japan.

Veel minder vilein maar toch wel in dezelfde lijn, ligt het schermen met de onveiligheid van illegale abortus in heel andere landen en/of in een relatief ver verleden, ook in discussies over de weken-grens.

Het valt allemaal in het niet bij deze tweet van een jonge vrouw die reageerde op een foto van een menselijke vrucht/embryo [7] die gepost was door een ‘pro-lifer’ die in het commentaar – ook best kras – erbij spreekt van een baby. De jonge vrouw reageerde daarop met: “Ik zou erop stampen tot het onherkenbaar was. Lachend.”

Haat vermijden
Uiteraard kreeg deze Vanessa nogal wat weerwoord. Onvriendelijk verwoord ook wel. Niet zo vreemd dat ze haar twitter-account ‘privé’ maakte. Dat betekent dus dat niemand haar tweets meer kan zien, tenzij zijzelf akkoord heeft gegeven op een verzoek om haar te mogen volgen. Ik opperde – niet rechtstreeks tegen haar, ik had niet eens zo’n verzoek ingediend – dat ze wellicht zelf een abortus had ondergaan en daar op een verwrongen manier op reageerde.

In reactie daarop (!) gaf ze mij persoonlijk ook nog een zogenaamde block. Ik wil maar zeggen: ook tegenover mensen die in de meeste afschuw opwekkende subgroep zitten, probeer ik mezelf niet te laten vollopen met haat. En ja, dat volstrekt nutteloze ‘persoonlijke blocken’, vatte ik op als een bevestiging van mijn veronderstelling.

Dit bedoel ik óók met die gevoeligheid van het onderwerp: best veel mensen – een meerderheid denk ik zelfs – kennen abortus van nabij. Ze hebben zelf voor die vraag gestaan of kennen een of meerdere vrouwen die persoonlijk geworsteld hebben met een van de moeilijkste soort vragen waar een mens voor kan komen te staan. Een psychotherapeut vertelde me onlangs dat een aanzienlijk percentage (in de tientallen) van onverwerkte trauma’s bij vrouwelijke patiënten verband houden met een abortus.

Zwangerschap als seksueel overdraagbare aandoening
Op een mooie pinksterdag, die tekst van Annie M.G. Schmidt, werd een ware hit dankzij Het schaep met vijf poten. Over een nogal sullige vader. Een vader die eerst een mengeling van Onze Lieve Heer en Sinterklaas is, maar later er enkel en alleen maar voor de centen bij hangt. En om die tekstregel nog wat deprimerender, doch naar waarheid aan te vullen: soms dat niet eens en soms vanaf het allerprilste begin al niet.

Een jaar of 40 geleden hoorde ik van een zekere kentering in het denken van een deel van de toenmalige feministische voorhoede in Nederland: eigenlijk was niet overal in de wereld de huwelijkse staat even verwerpelijk. Sterker: het besef drong door dat er landen bestonden waar het voor de positie van de vrouw (en kinderen!) een aanzienlijke verbetering zou betekenen als meer mannen een betekenisvolle relatie aan zouden gaan met één vrouw in plaats van her en der vrouwen met kind te schoppen en absoluut niets op te willen bouwen met die kinderen. Het ging destijds over Zuid-Amerika. De spectaculaire stijging van het aantal – met name zwarte – vrouwen in Noord Amerika met kinderen maar als vanzelfsprekend zonder partner, moest toen nog op gang komen.

Een vergelijkbare verwarring is in het pro-choice kamp nog steeds volop aanwezig. Abortus wordt niet beschouwd als iets dat op de eerste plaats de vrouw betreft – wie spreekt dat tegen behalve een enkele zonderling uit de meest radicale pro-life groep? – maar als iets dat uitsluitend een zaak van de vrouw is. Het staat op gespannen voet met de verwachting/wens/hoop/eis dat mannen zich gedragen als vaders. Als volwassenen dus. In plaats daarvan is er de trend om zwangerschap weg te zetten als seksueel overdraagbare aandoening. Zie de afbeelding van mediaster Cyrus, die zoals vele collega-beroemdheden drie jaar geleden ‘dreigde’ de VS te verlaten.

Het, op zichzelf goede, argument voor legalisering van abortus –de gezondheidsrisico’s voor de vrouw die vastzitten aan (vooral) illegale abortus– wordt door velen verheven tot het enige wat er over abortus te melden valt. Anders gezegd: de verworvenheid van de loskoppeling van seks en voortplanting wordt verabsoluteerd. Aan dat problematische gedrag van Zuid-Amerikaanse mannen van veertig jaar geleden, werden we recent herinnerd door het gedrag van de grote politicus Alexander Pechtold en van het media-icoon Arnold Grünberg: ze zetten hun sekspartner onder druk om abortus te laten plegen.

Het onvervreemdbare recht op onbekommerde, onbeschermde seks
De beide betrokken vrouwen hebben zich misschien zelf ook vreemd gedragen? We weten het niet. Hoe zouden we ooit achter de volledige waarheid kunnen komen? Ik wil me er niet in verdiepen, maar voer deze heren hier op ter onderstreping van wat mijns inziens de kern van de zaak is: die bizarre en perverse verabsolutering die ik noemde. Ongewenst zwanger worden niet als iets dat je kan overkomen – en dat kan om héél sterk verschillende redenen gebeuren [7] – maar ook als iets waarop je zelfs niet bedacht hoeft te zijn.

Je ziet dit terug in de ophef over de wetswijziging in de staat Georgia. Ik stuitte er nota bene op via een bericht over de baas van Walt Disney, Bob Iger, die erover denkt om voor straf die hele staat te gaan boycotten. De weken-grens wil men daar vervangen door het tijdstip dat er een hartslag van het embryo te signaleren valt: circa zes weken. Opmerkelijk vroeg. Veel vroeger dan die andere, even weinig harde grens waarin een link gelegd wordt naar de overlevingskans van de foetus buiten de baarmoeder.

In het bericht van de link wordt, als een terloopsje, gemeld dat de vrouw op dat moment dan nog niet eens bewust hoeft te zijn van haar zwangerschap. Ik pleit niet voor zo’n 6-weken grens, maar als argument tegen het hanteren van die ‘fetal heartbeat’ deugt het mijns inziens niet. Het is deel van het opschroeven van de polarisatie. Wat die polarisatie in de VS in theorie een tikje zou kunnen temperen is het gegeven dat een vergelijkbare wet als in Georgië ook in Louisiana op de agenda staat: onder een gouverneur van Democratische snit. Maar dat gebeurt niet.

Het andere uiterste in wetgeving
Integendeel. Zelfs als expliciet door de indieners zo benoemde reactie op die pro-life-voorstellen, is er in andere, door de Democraten gedomineerde staten, sprake van verleggen van de weken-grens in de andere richting. De staat New York kwam enige tijd geleden met een wet die abortus als zodanig schrapte uit de strafwet. En de staat Illinois zet nog weer ‘een tandje bij’ in vergelijking met New York. De gemoederen lopen zeer hoog op en de woorden en intenties van andersdenkenden worden vanuit beide kampen verdraaid. Het pro-choice kamp in Illinois presenteert zelf haar voorstellen als deel van een oorlog [9]:

To our neighbors in Illinois who hear the news around the country and worry that this war on women is coming to Illinois, I say, not on my watch,” Cassidy, D[emocrat]-Chicago, said.
“To the people in Missouri and Alabama and Georgia and Kentucky and Mississippi and Ohio, I say, not on my watch.

Strijd voor bescherming van het ongeboren kind als oorlog tegen vrouwen… Dat is in ieder geval de zeer bedenkelijke ideologisch-propagandistische kant van het voorstel in Illinois. Concreet gaat het om twee nogal van elkaar verschillende kwesties: het invoeren van het concept ‘levensvatbaar buiten de baarmoeder zonder “extraordinary medical measures”’ enerzijds en het verwijderen van zoveel mogelijk nog bestaande remmen op abortus anderzijds. Zoals de regels met betrekking tot minderjarige zwangere meisjes. Indien de ouders niet instemmen met abortus kunnen minderjarige meisjes via de rechter toch toestemming krijgen, het voorstel was om die gang naar de rechter ook te schrappen (dat voorstel haalde het overigens niet).

Levensvatbaar
De beide extreme standpunten zijn allebei overzichtelijk. Voor het ene is er vanaf de conceptie al sprake van twee menselijke levens, voor het andere is er pas vanaf de (niet door abortus provocatus opgewekte) bevalling, sprake van twee menselijke levens. Andere grenzen zijn niet zo scherp en hangen ook samen met de stand van de medische wetenschap.

De pro-lifers in Illinois schoppen – begrijpelijk – stennis over de weigering om die “extraordinary medical measures” nader te omschrijven. Het pro-choice kamp wil een en ander volledig overlaten aan medici. Dat is echter een vorm van afschuiven van verantwoordelijkheid met betrekking tot deze zowel gevoelige als essentiële – misschien moet ik zelfs schrijven: existentiële – vraagstukken. Geen misverstand: ik schat het ethisch-morele niveau van medici hoog in. Zeker hoger dan die van ‘klimaatwetenschappers’, om maar een willekeurige andere ‘beroeps’groep te noemen! De medische wereld kent echter ook haar rotte appels en de dilemma’s waar zij en de gehele samenleving mee geconfronteerd worden, groeien door.

Op die moeilijke vragen zijn wel gemakzuchtige, maar geen gemakkelijke antwoorden.

Eén angst van de pro-choicers is terecht: wanneer de medische wetenschap in hetzelfde tempo en in dezelfde richting doorgaat, duurt het niet heel lang meer voordat die twee arbitraire grenzen –die van de ‘fetal heartbeat’ en die van de levensvatbaarheid met bijzondere maatregelen – overeenkomen. Geen van beide extreme standpunten worden door die ontwikkelingen echt uitgedaagd. De grote meerderheid komt echter steeds moeilijker onder de noodzaak uit, hierover te spreken. Een gesprek dat gaat over grote levensvragen. Om het grof te stellen: kun je volwassen zijn en voortplanting als iets onnatuurlijks beschouwen? Ja, het gaat zelfs over de vraag of een beschaafde samenleving kans op overleven heeft, indien de (bewust) kinderlozen disproportioneel veel invloed hebben in politiek en media.

Terug naar planned parenthood
Voor wat betreft het bestaan van die rotte appels hoeven we overigens niet te verwijzen naar de papieren van de nazi-medicus Jozef Mengele. In 2016 werd al de schijnwerper gezet op het verbijsterende racisme van de oprichter van Planned Parenthood en op de commerciële handel in geaborteerde foetussen. Het begrijpelijke wantrouwen tegen deze club is sindsdien bepaald niet verminderd [10]. Heel wat zwarte Republikeinen hameren op het onevenredig grote aantal zwarte kinderen dat geaborteerd wordt. Ja, soms in deze termen. Het citaat in mijn openingszin, herinnert eraan dat de bezorgdheid voor ongewenst zwangere vrouwen en meisjes, bij PP niet voorop staat. Om het even wat minder genuanceerd uit te drukken: rotte appels blijken ook in georganiseerd verband op te treden. (het lijken wel ‘lone wolves’).

Terug naar de noodzakelijk aandacht voor abortus in Nederland
Een aardig begin voor het door mij gesuggereerde (FvD?) debat kan beginnen met dit stuk van de site Quilette: Rethinking Abortion Advocacy, van 21 mei jl. Er staan honderden, veelal lovende, reacties onder. Ik ben het niet eens met alles wat in dat stuk staat, maar dit is goed ter overdenking:

As for the inevitable question: where would I draw the line? Germany, Denmark, Finland, and Russia draw it at 12 weeks. That seems sensible because it gives women seeking abortions a reasonable amount of time to obtain them without encroaching on the period during which the fetus begins to develop consciousness (around week 20.) Although I’m partial to a line at 12 weeks, I’m persuadable in either direction, so long as those who seek to persuade me are willing and able to acknowledge the ethical complexity of the debate. Any line we draw will seem arbitrary because it is—and that’s okay. Arbitrary doesn’t mean random and it doesn’t mean cruel. It means that we are doing what civil societies have had to do since time immemorial: accept a difficult trade-off where natural constraints preclude the possibility of an easy solution.

Ik sluit af met de vermelding dat het vetmaken in het laatste citaat van mij komt.

---

1. Bron.
   Zie ook dit bericht over sluiting laatste abortuskliniek in die staat.
2. Link naar die recensie/dat essay. Ik ben nog nergens anders een commentaar tegengekomen op de opvallende titel van het stuk: “H’s onvoltooide kritiek op de liberale moderniteit“.
   Niet toevallig las ik deze week –Onderworpen–, het meest beruchte boek van Houellebecq uit. Allesoverheersende indruk: in de roman komt niets aan de orde dat ook maar lijkt op een sprankje hoop dat de westerse samenleving zal overleven. Meneer Houellebecq heeft voor zover ik weet geen kinderen…
   De relatie van de hoofdpersoon met zijn eigen ouders problematisch noemen, is een sterk understatement.
3. Overigens kwamen er uit de mond van mevrouw Lewis zoveel rare uitspraken die door Peterson gecorrigeerd moesten worden, dat hij deze merkwaardige opmerking over abortus niet eens aan de kaak stelde.
4. Newman werd wereldberoemd vanwege haar voortdurend gebruik van “so you are saying” om Peterson een volgende stroman op te dienen. Hier een link naar allerlei analyses van dat gebeuren. Hier een naar een drietal uitgebreide reviews van die uitwisseling.
5. In het kader van het tegengaan van de hysterie in het debat, is het goed om daar ook bij stil te staan. Spontane abortussen, miskramen, komen vaak voor. Heel vaak. Er is relatief weinig betrouwbare informatie over, volgens dit stuk van de hand van een zwangere wetenschapper. Gelukkig zijn er naast heel traumatiserende gevallen veel meer die niet of nauwelijks worden opgemerkt door de vrouw. Het aantal zou (in de VS) zelfs hoger zijn dan het aantal geboortes.
   In ditzelfde kader: sinds 1981 daalde het aantal keer dat in de VS legaal abortus provocatus werd gepleegd gestaag van 1,3 miljoen naar 0,64 miljoen in 2015. Evengoed meldt het pro-choice Schumacher-instituut dat vijandigheid tegen ‘abortusrechten’ sterk is toegenomen sinds 2011.
6. Trump heeft zich (nog) niet zo intensief bemoeid met het verloop van het debat, maar heeft al wel expliciet aangegeven dat die drie genoemde speciale omstandigheden stáán.
7. De grens tussen embryo en foetus ligt volgens deze kraamzorg-site bij 10 weken. Ze omschrijven die grens op een bijzondere wijze: “het moment dat de baby meer op een echt mens begint te lijken“. Vooral sinds ik bij een uitvaartbijeenkomst was na een miskraam bij ongeveer 14 weken, komt de term foetus onprettig op me over, maar ‘baby’ vind ik ook weer niet gepast. Het ongeboren kindje was een kort leven voorspeld van vrijwel louter lijden.
8. Aan de ene kant is er het gegeven dat ook bij correct gebruik van een condoom dat voorbehoedmiddel slechts 98% zekerheid biedt. Aan de andere kant is er verkrachting.
9. Bron
10. De link gaat naar een stuk met een titel die weinig ruimte voor twijfel biedt: Racist abortions? Congressman demands Planned Parenthood reveal abortion stats for women of color.