Het benoemen van iets als een ‘minderwaardige cultuur’ roept wagonladingen boze reacties op. Zonder enige inherente logica overigens.

Deze keer (in 2014) was het de lijsttrekker voor de PVV voor het Europees Parlement – en voormalig godsdienstleraar – Marcel de Graaff die de Marokkaanse cultuur minderwaardig achtte aan de Nederlandse:

Op het moment dat iemand ongelovig, afvallige of vrouw is, dan ben je de ogen van de islamitische cultuur minderwaardig. Dat kan ik niet rijmen met westerse waarden’, aldus de PVV-prominent. Mensen die onze waarden niet respecteren, hebben hier niets te zoeken, vindt hij.

Pavlov-reacties laten nooit lang op zich wachten, zoals deze van de PvdA:

Collega-lijsttrekker van de PvdA Paul Tang reageerde onthutst via het ANP: ‘De PVV-lijsttrekker voor Europa vindt Marokkaanse cultuur minderwaardig. Ik vind dat van zijn denkbeelden. Mijn Europa staat voor verdraagzaamheid, niet voor uitsluiting en xenofobie.’

Juist VVD politicus Frits Bolkestein had al in 1991 geen moeite met het benoemen van de problemen met andere culturen:

In september 1991 heb ik een geruchtmakend artikel over de multiculturele samenleving geschreven. Ik zei dat vreemdelingen die in Nederland wonen onze fundamentele waarden in acht moeten nemen. Dat is me toen zeer kwalijk genomen.

In 2002 schokt Pim Fortuyn Nederland met de opmerking dat de Islam een achterlijke cultuur is. Daarna kwam Theo van Gogh die samen met Ayaan Hirsi Ali de film “Submisson” maakte en moslims “geitenneukers” noemde.  In 2008 komt Geert Wilders met zijn langverwachte film ‘Fitna’. In deze film laat hij zien dat de Islam en het westen niet verenigbaar zijn en de Islam zelfs een bedreiging vormt voor Nederland, hetgeen niet veel anders was dan Bolkestein al in 1991 beweerde.

In de media werden naar aanleiding van de uitspraak van De Graaff enkele tweede Kamerleden gevraagd om te reageren op de uitspraken over de minderwaardige cultuur. Bram van Ojik vond het “verschrikkelijk om dat te zeggen”, vond de reactie dom en gaf aan dat de Marokkaanse cultuur niet minderwaardig was. Bovendien vroeg hij zich af wat de Marokkaanse cultuur eigenlijk was.

Tunuhan Kazu van de PvdA (nu DENK) reageerde met: “ja dat is weer typisch PVV. Zo kennen wij ze weer”. De fatsoensrakker Sybrand Buma (CDA) gaf aan dit soort dingen niet over andere culturen te willen zeggen. Als de journalist dan vervolgens vraagt om iets leuks te zeggen over de Marokkaanse cultuur dan komen alle 6 of 7 Kamerleden niet verder dan (lachend) het roemen van de Marokkaanse keuken.

Wat is cultuur?
Er bestaat veel verwarring over het begrip cultuur. Soms wordt bedoeld de cultuur van een land zoals dat tot uitdrukking komt in de taal, de muziek, de manier waarop mensen zich kleden, voedsel en eetgewoonten, de verschillende kunstuitingen, dans, schilderkunst, theater etc.

Hele belangrijke verschillen van de ene cultuur met de andere, maar vreemd genoeg doet deze definitie van cultuur er het minst toe. De diepere definitie van cultuur is zoals door Geert Hofstede en anderen wordt gedefinieerd als alle aspecten van verschillen in cultuur die op het eerste gezicht nauwelijks waarneembaar zijn, maar die er in de omgang tussen verschillende culturen juist enorm toe doen. Het betreft manieren van denken, voelen en gedragingen, en niet alleen deze abstracte aspecten, maar bijvoorbeeld ook banale verschillen als groeten, eten, het tonen van emoties of juist niet, de fysieke afstand tot andere personen, seks en lichaam hygiëne. In het hart van die definitie van cultuur liggen de verschillen in normen en waarden.

Door onze opvoeding, door omgevingsfactoren, worden wij mentaal geprogrammeerd: wat vinden wij er toe doen om een geaccepteerd en gerespecteerd lid te zijn van onze groep, van onze cultuur. Wat kan wel en wat kan niet. Wat vinden wij mooi en wat vinden wij lelijk. Hoe gedragen wij ons ten opzichte van de ander. Vinden wij individualisme belangrijker dan het voorop stellen van het groepsbelang.

Onze cultuur wordt vorm gegeven en gedefinieerd door ongeschreven regels, symbolen, helden, gebruiken, wetten, het geloof – of het ontbreken daarvan – taboes en allerlei andere gebruiken. De kern is echter opgesloten in onbewuste waarden die nauwelijks veranderen. Sommige psychologen veronderstellen dat de normen en waarden van een kind al voor de tiende verjaardag zijn gedefinieerd, vast liggen dus, en nauwelijks veranderen nadien.

Het begin van de narigheid
De in Brussel geboren Claude Levi-Strauss overleed op 100 jarige leeftijd op 31 oktober 2009. Op jonge leeftijd verhuisde hij naar Parijs, studeerde daar rechten en filosofie (1931) en kwam al in 1935 in Sao Paulo, Brazilië terecht, werd professor sociologie, ondernam verschillende reizen naar de Amazone waar hij langere tijd verbleef om native stammen te onderzoeken en aldus zijn eerste schreden zette als antropoloog. Het is deze man die een enorme invloed kreeg in het Europese denken over cultuur en cultuur verschillen, door onder andere zijn definitie van cultural relativism:  one culture has no absolute criteria for judging the activities of another culture as “low” or “noble”.(Tang, Ojik, Buma etc.). [1]

Deze opvatting over cultuur en het niet oordelen of veroordelen van andere culturen paste precies bij de antropoloog – en zijn tijdgenoten – die in het midden van de vorige eeuw inheemse stammen in de Amazone wilde bestuderen.

Aan de andere kant van het relativisme staan de absoluten. Relativisme aan de ene kant en absolutisme aan de andere kant, plaatsen ons in beider meest extreme vorm voor een dilemma. Als je de kant kiest van de absoluten (Bolkestein, Fortuyn, Wilders, van Gogh) wordt je veroordeeld als etnocentrist en naïeveling (of dom volgens Ojijk), terwijl als je voor de relativisten kiest je geen onderscheid kunt maken tussen goed en kwaad: tirannie, wreedheid en corruptie zijn dan slechts uitdrukkingen van een cultuur en even goed of kwaad als democratie, menselijkheid en integriteit. [2](Halsema, Buma, Ojik, PvdA Tang).

Voor de massa immigratie en de gevolgen van globalisering, waren beide extreme keuzes nog relatief onschuldig. Ik stel me op het standpunt dat ik ten aanzien van de cultuur (ook in haar meest bizarre en extreme uitdrukkingen) in landen als Afghanistan, de Sudan, China, Egypte of Nigeria mij als cultuurrelativist moet opstellen. Immers – de geschiedenis, de totstandkoming van hun cultuur is hen eigen, en daar past geen waardeoordeel van een Nederlander.

Anderzijds verwerpen ook wij in Nederland als bijvoorbeeld Saoedi Arabië of Iran de Nederlandse cultuur van vrijheid van meningsuiting, gelijkheid, democratie en gelijke rechten voor mannen en vrouwen bekritiseren – of erger nog – veroordelen met toepassing van sancties.

Als culturen elkaar tegenkomen
Als die cultuur dicht bij komt, bijvoorbeeld wanneer ik besluit om in een ander land te gaan wonen, in een volstrekt andere cultuur, dan rest mij niets anders dan om mij daar naar te schikken. Mocht iemand besluiten om bijvoorbeeld in Saoedi Arabië te gaan wonen dan past het – en is het zeer aan te raden – om je aan de heersende cultuur van dat land aan te passen.  Gezien vanuit het perspectief van de Saoedi Arabier, neemt hij zijn cultuur als extreme en absoluut. Ik kan dus niet naar het naaktstrand en de homobar. Ik kan de profeet niet beledigen. Ik kan niet dronken over straat. Vrouwen zijn niet gelijk en dienen zich te voegen in de rol die hen daar past.

Toen in de jaren 60 en 70 de eerste gastarbeiders Nederland binnen kwamen vanuit Italië en later vanuit Spanje en andere Europese landen was er bezien vanuit het Nederlandse perspectief geen reden om ons ernstig zorgen te maken. De verschillen, alhoewel niet onbelangrijk waren overbrugbaar, het betekende niet – om met de woorden van Mark Rutte te spreken – dat onze Nederlandse maatschappij werd ontwricht. De Italianen en de Spanjaarden kwamen en gingen weer weg. Dat werd anders na de komst van Turken en Marokkanen, en weer heel anders na de komst van andere Arabieren en moslims, zowel uit het midden oosten als uit Afrika.

Daar waar eerder een relativistische houding paste, begonnen sinds 1991 Bolkestein en nadien vele andere steeds nadrukkelijker de cultuurverschillen te verabsoluteren. Zij zagen dat er nadrukkelijk moest worden gekozen voor behoud van de Nederlandse cultuur en dat er moest worden gekozen tussen goed en kwaad. Dat er moest worden gekozen tussen minderwaardig en meerwaardige culturen, nadrukkelijk bezien vanuit een Nederlands perspectief.

Nederlandse cultuur door de bril van de ander
Wij Nederlanders zijn over het algemeen zeer in onze hum over de stand en het niveau van onze cultuur. Voor 90% van het grote buitenland ziet dat er heel anders uit. Zij zien:

• abortus
• euthanasie
• drugs gebruik en vrijheid
• coffeeshops
• doorgeslagen seksuele vrijheden
• ongeëvenaarde homoscene
• porno-industrie
• ijskoude omgang met de ouderen
• ontbreken van respect
• onbeleefdheid
• grofheid
• onfatsoenlijkheid
• weinig tot geen aandacht voor koloniaal verleden
• pikzwarte pieten (knechten)
• verwaarloosde rolpatronen tussen mannen en vrouwen
• extreme uitingen van vrijheid van meningsuiting
• tot en met het beledigen van anderen.

Deze opsomming van enkele van de aspecten die de Nederlandse cultuur zo eigen maken, zijn onmogelijk te volgen en begrijpen voor een groot deel van ons grote buitenland.

Voor veel immigranten in Nederland, eerste of tweede generatie ziet de werkelijkheid van de Nederlandse cultuur er dikwijls dus heel anders uit. Vooral moslims zien de Nederlandse cultuur als minderwaardig en verderfelijk. De kans dat deze in vele opzichten totaal tegengestelde culturen zich zullen kunnen aanpassen aan de Nederlandse cultuur is een utopie. Het kan niet gebeuren. De dominantie van hun cultuur, hun stelsel van normen en waarden, van hun geloof en de onmogelijkheid om te relativeren maakt dat zij de Nederlandse cultuur als minderwaardig bezien en om die reden afwijzen.

De verantwoordelijkheid ligt niet bij hen. De successievelijke Nederlandse regeringen en politici blijven tot de dag van vandaag volharden in een opvatting van een man die ergens in het midden van de vorige eeuw ergens diep en heel ver weg in de Braziliaanse Amazone tot zijn relativistische inzichten kwam.

Het zal leiden tot blijvende spanningen daar in Holland

waar ik breede rivieren traag door oneindig laagland zie gaan
boomgroepen, dorpen, geknotte torens, kerken en moskeeën in grootsch verband
en in alle gewesten wordt de stem van het water met zijn eeuwige rampen
gevreesd en gehoord..

---

1. Uit Cultures consequences, Hofstede, G. (1980)
2. http://www.unipune.ac.in/snc/cssh/ipq/english/IPQ/1-5%20volumes/01-4/1-4-5.pdf, pagina 315

---

Dit artikel van GJ Mulder is al eerder gepubliceerd, maar is naar zijn oordeel nog steeds actueel en is daarom op zijn verzoek vandaag hier geplaatst.

Meer van Dr. GertJan Mulder op Veren of Lood vindt u hier, waaronder zijn eerdere artikel over de censuur van Twitter die hem te beurt valt.